Ενημερωτικό δελτίο ΕΟΔΥ – Σεπτέμβριος-Οκτώβριος 2024

1. Κυρία Θεοδωρίδου, ως Πρόεδρος της Εθνικής Επιτροπής Εμβολιασμών, θα μπορούσατε να μας εξηγήσετε ποιοι πρέπει να κάνουν το εμβόλιο της γρίπης και γιατί είναι τόσο σημαντικό για τον ελληνικό πληθυσμό;

Κάθε χρόνο πριν την έναρξη της περιόδου της εποχικής γρίπης, εκδίδεται από το Υπουργείο Υγείας η εγκύκλιος για τον αντιγριπικό εμβολιασμό, που περιλαμβάνει τις λεπτομερείς συστάσεις, όπως έχουν καθοριστεί από την Εθνική Επιτροπή Εμβολια­σμών (Ε.Ε.Ε.).

Ο ιός της γρίπης προσβάλλει το αναπνευστικό σύστημα και μπορεί να προκαλέ­σει σοβαρές επιπλοκές.

Ενδεικτικά, τον προηγούμενο χρόνο στην Αμερική καταγράφηκαν 716.000 – 829.000 εισαγωγές στο νοσοκομείο και 45.007 – 71.710 θάνατοι.

Ο εμβολιασμός συστήνεται κατά προτεραιότητα για τα άτομα αυξημένου κινδύ­νου, όπως είναι τα ηλικιωμένα άτομα, λόγω ανοσογήρανσης >60 ετών, τα μικρά παιδιά, άτομα με υποκείμενα χρόνια νοσήματα ή με ειδικές θεραπείες, οι έγκυοι και άτομα με αυξημένο κίνδυνο έκθεσης και μετάδοσης του ιού (όπως π.χ. ιατρονο­σηλευτικό προσωπικό).

Θα ήθελα να επισημάνω ότι τα παχύσαρκα άτομα -και είναι μεγάλος ο αριθμός του στη χώρα μας- δεν έχουν κατανοήσει τον κίνδυνο και αυτό αποτυπώνεται στον σχετικά μικρό αριθμό που εμβολιάζονται.

Θα πρέπει να έχουμε υπ’ όψιν ότι ο εμβολιαζόμενος προστατεύει τον εαυτό του, τα άτομα του περιβάλλοντός του (οικογένεια, εργασία) και δεν επιβαρύνει το σύστημα υγείας της  χώρας του με νοσηλείες που θα μπορούσαν να προληφθούν.

2. Ποιες οι νεότερες εξελίξεις στα εμβόλια της γρίπης;

Το πρόβλημα με τα εμβόλια της γρίπης είναι η συνεχής αντιγονική, ήπια ή ισχυρή, μεταβολή του ιού, που επιβάλλει την ετήσια από τον ΠΟΥ επικαιροποίηση του εμβολίου. Τα εμβόλια γρίπης για το 2024-25 σε άλλες χώρες και τις ΗΠΑ είναι τριδύναμα, περιέχουν δηλαδή δύο στελέχη Α και ένα στέλεχος Β, αφού ο ιός Β/Yamagata δεν κυκλοφορεί παγκοσμίως από το 2020. Εκτός από τα αδρανοποιη­μένα ενέσιμα εμβόλια, έχουν παραχθεί και εμβόλια που περιέχουν ζώντες εξασθενημένους ιούς και χορηγούνται με ρινικό ψεκασμό (Fluzone, Afluria κ.ά.). Η μορφή αυτή του εμβολίου δεν είναι ακόμα διαθέσιμη στη χώρα μας. Για τη φετινή χρονιά στην Ελλάδα κυκλοφορούν τετραδύναμα αδρανοποιημένα εμβόλια QIVe, με σύνθεση Α(Η₁Ν₁ pdm09) και Α(Η₃Ν₂) και τους δύο τύπους Β/Yamagata και B/Victoria, όπως και το τετραδύναμο εμβόλιο που παρασκευάζεται σε κυτταροκαλλιέργειες QIVe. Ιδιαίτερη κατηγορία εμβολίων αποτελούν τα ενισχυμένα τετραδύναμα εμβόλια QIV-IHD (εμβόλιο υψηλής δόσης) και το aQIV (εμβόλιο με ανοσοενισχυτικό). Τα προ­αναφερθέντα εμβόλια χορηγούνται σε άτομα ηλικίας >65 ετών και συνταγογρα­φούνται από ιατρό. Η επιστημονική έρευνα των τελευταίων χρόνων έχει επικεντρω­θεί στην προσπάθεια παρασκευής εμβολίου, που θα προσφέρει ευρύτερη και μακράς διάρκειας προστασία έναντι πολλών παραλλαγών του ιού. Η δημιουργία ενός παγκόσμιου εμβολίου (universal vaccine) είναι δυσχερής και θα απαιτήσει πολυετή προσπάθεια κατά τους ειδικούς. Όμως, η εξέλιξη των τεχνικών, π.χ. mRNA, DNA, που υπερτερούν των συμβατικών καλλιεργειών παραγωγής εμβολίων σήμερα και η πρόοδος της γενετικής και της ανοσολογίας, δημιουργούν αισιόδοξες προοπτικές για ανάπτυξη νέων εμβολίων γρίπης.

3. Παρά την εκτενή ιστορία και ασφάλεια του εμβολίου της γρίπης, υπάρχουν ακόμη άνθρωποι που φοβούνται ή αμελούν να το κάνουν. Ποιες είναι οι πιο συχνές παρενέργειες του εμβολίου της γρίπης και κατά πόσο θα πρέπει οι πολίτες να ανησυχούν γι’ αυτές;

Τα εμβόλια της γρίπης είναι πολύ ασφαλή και οι πολίτες θα πρέπει να εμβο­λιάζονται χωρίς φόβο και άγχος. Οι συχνότερες ανεπιθύμητες παρενέργειες είναι τοπική αντίδραση στο σημείο της ένεσης (ερυθρότης, οίδημα, πόνος). Συμβαίνουν στο 15-20% των εμβολιαζόμενων και υποχωρούν μετά 1-2 ώρες. Σπανιότερα μπορεί να εμφανίσει ο εμβολιαζόμενος πυρετό, ρίγη και μυαλγίες, που υποχωρούν επίσης σύντομα. Σπάνια μπορεί να εκδηλωθεί αλλεργία σε κάποιο συστατικό του εμβολίου. Να σημειωθεί ότι η αλλεργία στο αυγό δεν αποτελεί αντένδειξη για εμβολιασμό. Αξίζει να αναφερθεί ότι το 1976 το εμβόλιο της γρίπης (γρίπη των χοίρων) συνδέθηκε με την πρόκληση του συνδρόμου Guillain-Barre (1/100.000 εμβολιασθέντων). Έκτοτε δεν έχει αποδειχθεί η σύνδεση με το εμβόλιο και αν υπάρχει, είναι εξαιρετικά σπάνια (1 περίπτωση/1.000.000). Όμως, παρ’ όλο που δεν έχει τεκμηριωθεί η αιτιολογική σχέση του εμβολίου, άτομα που έχουν παρουσιάσει Guillain-Barre 6 εβδομάδες μετά τον εμβολιασμό, συστήνεται να μην εμβολιάζονται.

5. Εσείς, προσωπικά, κάνετε το εμβόλιο της γρίπης κάθε χρόνο; Αν ναι, ποιο είναι το μήνυμα που θα θέλατε να δώσετε στους πολίτες;

Ως παιδίατρος στην Πανεπιστημιακή Κλινική του Νοσοκομείου Παίδων «Η Αγία Σοφία» εμβολιαζόμουν για τη γρίπη κάθε χρόνο από το προσωπικό – νοσηλευτές της Επιτροπής Ελέγχου των νοσοκομειακών λοιμώξεων. Πιστεύω ότι ο εμβολιασμός στον χώρο της εργασίας συμβάλλει καθοριστικά στην αύξηση του αριθμού των ατόμων που εμβολιάζονται. Με την πάροδο του χρόνου εκτός από την ιδιότητα του επαγ­γελ­ματία υγείας προστέθηκε ως κριτήριο και η ηλικία! Έχω προγραμματίσει να εμβολια­σθώ φέτος την ίδια ημέρα και με το εμβόλιο της γρίπης και με το επικαιροποιημένο μονοδύναμο εμβόλιο jN.1. Το μήνυμα που θέλω να θυμίσω, είναι ότι η πρόληψη πάντα είναι καλύτερη από τη θεραπεία και για το ιατρονοσηλευτικό προσωπικό το παράδειγμα του εμβολιασμού ισχυροποιεί την εμπιστοσύνη στα εμβόλια και προάγει τη Δημόσια Υγεία.

6. Ποια είναι τα βασικά οφέλη του εμβολίου COVID-19, ιδιαίτερα τώρα που η Επιτροπή έχει στα χέρια της εκτενή δεδομένα για την αποτελεσματικότητά του;

Το βασικό όφελος από τον εμβολιασμό ήταν η μείωση των περιπτώσεων νοση­λείας σε μονάδες ΜΕΘ και θανάτων από τη νόσο. Ο εμβολιασμός συνέβαλε στο να αντέξει το σύστημα Υγείας την πρωτόγνωρη πίεση και να ανταποκριθεί στις ανάγκες των νοσηλευόμενων. Εκτιμάται (Watson OJ et al, Lancet J. Inf. Dis. 2023) ότι ο εμβο­λιασμός έναντι του SARS-COV 2 έσωσε τον πρώτο χρόνο της εφαρμογής του 20.000.000 ζωές.

7. Μπορείτε να μας αναφέρετε τις συνηθέστερες παρενέργειες του εμβολίου COVID-19 και εάν αυτές θα πρέπει να προκαλούν ανησυχία στους πολίτες;

Σχετικά με τις ανεπιθύμητες παρενέργειες του εμβολίου COVID-19, τον Ιούλιο του 2023 υπήρξε δήλωση από τους φορείς ICMRA (International Coalition of Medi­cines Regulatory Authorities) και τον ΕΜΑ (Ευρωπαϊκός Οργανισμός Φαρμάκων), σύμφωνα με την οποία η χορήγηση >13 δισεκατομμυρίων εμβολίων παγκοσμίως έχει αποδείξει ότι τα εμβόλια είναι ασφαλή για όλες τις ηλικιακές ομάδες, παιδιά, άτομα με υποκείμενα νοσήματα, ανοσοκατασταλμένους, εγκύους. Τα εμβόλια COVID έχουν συνήθεις ανεπιθύμητες παρενέργειες, όπως όλα τα εμβόλια (τοπικές αντιδράσεις), σπάνια αλλεργίες και εξαιρετικά σπάνιες σοβαρές επιπτώσεις [(περι-μυοκαρδίτιδες, θρόμβωση σηραγγωδών κόλπων (αφορούσε εμβόλιο που αποσύρθηκε)]. Όλα τα εμβόλια έχουν ανεπιθύμητες παρενέργειες και αυτό που έχει καθοριστική σημασία, είναι το όφελος από τον εμβολιασμό να υπερτερεί σαφώς του πιθανού κινδύνου.

8. Όταν κυκλοφόρησε το εμβόλιο COVID-19, υπήρξε εκτεταμένη κακόβουλη παραπληροφόρηση, που εκμεταλλεύτηκε τους φόβους του κοινού και προκάλεσε σύγχυση και δυσπιστία. Με βάση τα δεδομένα που πλέον έχουν συλλεγεί σε εθνικό επίπεδο και παγκοσμίως, υπήρξε δικαιολογημένος ο αρχικός σκεπτικισμός και η ανησυχία για την ασφάλεια του εμβολίου COVID-19;

Από την εποχή του πρώτου εμβολίου κατά της ευλογιάς υπήρχε το κλίμα ανυπό­στατων φόβων και συνωμοσιών. Πάντα το «νέο», η μη ύπαρξη προηγούμενης εμπει­ρίας, δημιουργεί επιφυλάξεις ή και άρνηση. Θεωρώ ότι και για το εμβόλιο του κορο­νοϊού, που παρασκευάστηκε με μία άγνωστη μέχρι τώρα μέθοδο, του mRNA, ήταν δικαιολογημένος κάποιος δισταγμός, που απαιτούσε λεπτομερή ενημέρωση για να ξεπεραστεί. Ο αριθμός των εμβολιασθέντων στη χώρα μας κατά του COVID-19, πε­ρί­που 7,6 εκατομμύρια άτομα, αναδεικνύει μία υπεύθυνη και συνετή στάση των συ­μπολιτών μας. Ιστορικά, σε όλες τις πανδημίες υπήρχαν εκδηλώσεις που υπαγορεύ­ονταν κυρίως από άγνοια, φόβο και προκαταλήψεις.

9. Πολύ συχνά διατυπώνεται ως επιχείρημα για τον μη εμβολιασμό η λήψη των προγενέστερων δόσεων («τα έχω κάνει όλα, γιατί να ξανακάνω;»). Τι θα απαντούσατε;

Ο εμβολιασμός για τον κορονοϊό είναι πλέον στοχευμένος, όχι μαζικός και συ­στήνεται για τα άτομα ηλικίας άνω των 60 ετών και για άτομα όλων των ηλικιών με υποκείμενα νοσήματα. Το νέο εμβόλιο της παραλλαγής Omicron JN.1 είναι επικαιροποιημένο εμβόλιο (Comirnaty JN.1, BioNTech / Pfizer), δηλαδή η σύνθεσή του είναι σύμφωνη με τον ιό που κυκλοφορεί στην κοινότητα τώρα και θα έχει προ­στατευτική δράση και στις αναμενόμενες μεταλλάξεις, που θα συμβούν στο άμεσο μέλλον. Είναι, επομένως, σωστό να υπολογίζεται ως το εποχικό ετήσιο εμβόλιο της COVID-19, που θα τροποποιείται εφεξής ανάλογα, όπως το εμβόλιο της γρίπης.

10. Ποιο είναι το μήνυμα που θα θέλατε να δώσετε στους πολίτες;

Η προσδοκία κατά τη διάρκεια της πανδημίας του κορονοϊού ήταν να δημιουρ­γηθεί ένα εμβόλιο ετήσιο, όπως της γρίπης. Το επικαιροποιημένο μονοδύναμο εμβόλιο JN.1 είναι κοντά στην προσδοκία μας.

Η κόπωση από τους προηγούμενους εμβολιασμούς και ο εφησυχασμός ότι η πανδημία έχει λήξει, δεν θα πρέπει να αποθαρρύνει τα άτομα που περιλαμβάνονται στις ομάδες αυξημένου κινδύνου να εμβολιασθούν για το 2024-2025.

Εισηγητής: κ. Χρήστος Χατζηχριστοδούλου, Πρόεδρος ΕΟΔΥ

Ο ΕΟΔΥ προχωρά σε εκσυγχρονισμό τόσο από πλευράς ανθρωπίνου δυναμικού όσο και οργανωτικά, αποκτώντας για πρώτη φορά μετά από τρεις δεκαετίες θεσμοθετημένο οργανόγραμμα. Στο πλαίσιο αυτού του μετασχηματισμού, θα προσληφθούν δεκάδες επιστήμονες για να στελεχώσουν νέες υπηρεσίες, ενώ οι υπηρεσίες του οργανισμού θα ψηφιοποιηθούν και θα δημιουργηθούν απαραίτητες βάσεις δεδομένων.

«Μετά από 32 χρόνια, θα έχουμε το πρώτο θεσμοθετημένο οργανόγραμμα», δήλωσε ο Πρόεδρος του ΕΟΔΥ και συνέχισε: «Ήδη έχουμε προκηρύξει 106 θέσεις για επιστημονικό προσωπικό. Παράλληλα, ξεκινάμε ταχύρρυθμο πρόγραμμα εκπαίδευσης επιδημιολόγων πεδίου, στο οποίο θα ενταχθούν 20 άτομα, και προχωράμε στη δημιουργία περιφερειακών δομών».

Ο κ.Χατζηχριστοδούλου ανέφερε ότι έχει ήδη λειτουργήσει το παράρτημα του ΕΟΔΥ στη Βόρεια Ελλάδα, όπου θα απασχοληθούν και επιδημιολόγοι πεδίου. Παράλληλα, επιστήμονες θα στελεχώσουν επτά περιφερειακά εργαστήρια δημόσιας υγείας και συνεργαζόμενα εργαστήρια.

«Κάθε περιφερειακό εργαστήριο δημόσιας υγείας θα στελεχωθεί με δύο επιδημιολόγους πεδίου ενώ θα εφαρμόσουμε επίσης διετές πρόγραμμα εκπαίδευσης επιδημιολόγων πεδίου σε συνεργασία με τα πανεπιστήμια».

Η ενίσχυση του ανθρώπινου δυναμικού αποτελεί το πρώτο βήμα για τον μετασχηματισμό του ΕΟΔΥ, όπως υπογράμμισε ο Πρόεδρος του ΕΟΔΥ. Το δεύτερο σκέλος είναι η ψηφιοποίηση των υπηρεσιών μέσω του Ταμείου Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας (RRF) και άλλων ευρωπαϊκών προγραμμάτων.

«Θα δημιουργήσουμε βάσεις δεδομένων που μέχρι τώρα δεν υπήρχαν. Οι δύο πρώτες θα λειτουργήσουν άμεσα, και ελπίζουμε ότι σε ένα χρόνο θα προστεθούν κι άλλες», εξήγησε ο κ. Χατζηχριστοδούλου. «Επιπλέον, ο ΕΟΔΥ μέχρι σήμερα λειτουργούσε με excel. Πλέον, θα έχουμε web εφαρμογές και η πρώτη από αυτές θα αφορά το σύστημα συνδρομικής καταγραφής».

Όλα τα συστήματα καταγραφής στον οργανισμό θα εκσυγχρονιστούν πλήρως, ενώ θα δημιουργηθούν νέα ηλεκτρονικά ψηφιακά συστήματα.

«Θα λαμβάνουμε δεδομένα απευθείας από τα εργαστήρια, καταγράφοντας αυτόματα τα λοιμώδη νοσήματα που μας ενδιαφέρουν. Είναι η ευκαιρία του οργανισμού να αλλάξει σελίδα», κατέληξε ο κ. Χατζηχριστοδούλου.

Εισηγητής: κ.Δημήτριος Χατζηγεωργίου, Πτέραρχος εα, μέλος ΔΣ ΕΟΔΥ

Η μικροβιακή αντοχή αποτελεί μία από τις σημαντικότερες προκλήσεις στη Δημόσια Υγεία παγκοσμίως, ειδικά στην περιοχή της Μεσογείου. Μάλιστα, στη χώρα μας,  σε μερικές περιπτώσεις λοιμώξεων σε νοσοκομεία, μέχρι και το 90% των μικροοργανισμών που απομονώνονται είναι ανθεκτικά, κάτι που καθιστά πολύ δύσκολη τη θεραπεία με τα αντιβιοτικά που έχουμε στη διάθεσή μας αυτή τη στιγμή.

Η υπερβολική χρήση αντιβιοτικών από το ανθρώπινο είδος μας έχει φέρει σε αυτό το σημείο, όπου τα μικρόβια έχουν αναπτύξει σημαντική αντοχή. Παρότι υπάρχουν ακόμα νέα αντιβιοτικά, η διαθεσιμότητά τους μειώνεται και θα συνεχίσει να μειώνεται στο μέλλον. Πρέπει να δράσουμε άμεσα για να περιορίσουμε την κατάχρηση των αντιβιοτικών, αλλιώς θα βρεθούμε αντιμέτωποι με ακόμα πιο σοβαρές καταστάσεις στο μέλλον.

Εισηγήτρια: κ.Μαρία Τσερώνη, Επ.Καθ. ΕΚΠΑ, επιστημονική συμβουλος Προέδρου ΕΟΔΥ

Οι νοσοκομειακές λοιμώξεις είναι άρρηκτα συνδεδεμένες με την μικροβιακή αντοχή και πλέον μιλάμε για λοιμώξεις που συνδέονται με τη φροντίδα υγείας (ΛΣΦΥ) και αποτελούν ένα μείζον πρόβλημα δημόσιας υγείας παγκοσμίως.

Η σημασία της πρόληψης και του ελέγχου των λοιμώξεων που σχετίζονται με τη φροντίδα υγείας αναδεικνύεται όλο και περισσότερο μέσα από μελέτες.

Συγκεκριμένα, σε σχετικά πρόσφατη αναφορά του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας, 7/ 100 ασθενείς σε χώρες υψηλού εισοδήματος και 15/100 ασθενείς σε χώρες χαμηλού και μεσαίου εισοδήματος θα αποκτήσουν τουλάχιστον μία λοίμωξη που σχετίζεται με τη φροντίδα υγείας (ΛΣΦΥ) κατά τη διάρκεια της παραμονής τους στο νοσοκομείο.

Τα δεδομένα δείχνουν ότι έως και το 70% των ΛΣΦΥ μπορούν να προληφθούν με την κλιμάκωση και εφαρμογή μιας σειράς αποτελεσματικών παρεμβάσεων πρόληψης και ελέγχου λοιμώξεων.

Καθώς το αρχικό δόγμα της φροντίδας των ασθενών είναι πρωτίστως να μη βλάπτεται ο ασθενής, τα προγράμματα πρόληψης και ελέγχου λοιμώξεων θα πρέπει να επιδιώκουν αδιάκοπα αξιόπιστες, βιώσιμες και πρακτικές στρατηγικές για αυξημένη ασφάλεια των ασθενών. Η επένδυση σε προγράμματα πρόληψης και ελέγχου λοιμώξεων είναι μια από τις πιο αποτελεσματικές. Συγκεκριμένα, η υγιεινή των χεριών και η υγιεινή/καθαριότητα του περιβάλλοντος στις Μονάδες Φροντίδας Υγείας (ΜΦΥ) μπορούν να μειώσουν περισσότερο από το μισό τον κίνδυνο θανάτου ως αποτέλεσμα ΛΣΦΥ από πολυανθεκτικά παθογόνα, καθώς και να μειώσουν τις σχετικές μακροπρόθεσμες επιπλοκές και την επιβάρυνση της υγείας των ασθενών κατά τουλάχιστον 40%. Η βελτίωση της υγιεινής των χεριών σε χώρους φροντίδας θα μπορούσε να εξοικονομήσει περίπου 16,50 δολάρια ΗΠΑ για κάθε δολάριο που επενδύεται.

Ο ΕΟΔΥ στο πλαίσιο των δράσεών του, έχει πλέον ένα ολοκληρωμένο σχέδιο για την πρόληψη των ΛΣΦΥ, το οποίο αρχίζει να υλοποιείται και το οποίο έχει ενταχθεί στο πρόγραμμα του Ταμείου Ανάκαμψης.

Το επιχειρησιακό σχέδιο πρόληψης και ελέγχου ΛΣΦΥ του ΕΟΔΥ βασίζεται σε 4 άξονες:

1) Επιτήρηση των ΛΣΦΥ εντός των νοσοκομείων της χώρας, δηλαδή η συστηματική συλλογή αξιόπιστων δεδομένων σχετικά με τη συχνότητα εμφάνισης των ΛΣΦΥ. Η επιτήρηση συμβάλλει στην κατανόηση του μεγέθους του προβλήματος των λοιμώξεων και της μικροβιακής αντοχής και παρέχει σημαντικές πληροφορίες για τη διαμόρφωση πολιτικών υγείας για την καταπολέμηση του προβλήματος της μικροβιακής αντοχής.

2) Εκπόνηση εθνικών οδηγιών για την πρόληψη και έλεγχο των ΛΣΦΥ, οι οποίες θα είναι αναρτημένες στο διαδίκτυο και περιλαμβάνουν και αντίστοιχο εκπαιδευτικό υλικό.

3) εκπαίδευση των επαγγελματιών υγείας, συμπεριλαμβανομένων προσωπικού καθαριότητας και φροντιστών υγείας, στις οδηγίες για την πρόληψη και έλεγχο των ΛΣΦΥ.

4) Παρακολούθηση και μέτρηση της συμμόρφωσης των επαγγελματιών υγείας, σε σχέση με τις οδηγίες για την πρόληψη και έλεγχο των ΛΣΦΥ.

Εισηγήτρια: κ. Σοφία Χατζηαναστασίου, υπεύθυνη Γραφείου φυματίωσης ΕΟΔΥ

Η φυματίωση, μεταξύ των σημαντικότερων αιτίων θνητότητας από λοιμώξεις σε παγκόσμια κλίμακα, παρουσιάζει μια αυξητική τάση στην αποδρομή της πανδημίας COVID. Η Ελλάδα κατατάσσεται στις χώρες χαμηλής επίπτωσης του νοσήματος, σύμφωνα με τον ορισμό του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας (κάτω από 10 περιστατικά ανά 100.000 κατοίκους κατ΄έτος).

Το 2022, από το σύνολο των κρουσμάτων φυματίωσης που καταγράφηκαν μέσω του συστήματος επιδημιολογικής επιτήρησης του νοσήματος, το 45% ήταν Έλληνες και το 55% αλλοδαποί.  Στον ελληνικό πληθυσμό, η φυματίωση ακολουθεί γενικά φθίνουσα πορεία τις τελευταίες δεκαετίες,  με περισσότερα κρούσματα μεταξύ των ηλικιωμένων. Στον πληθυσμό αυτό, η ενεργός φυματίωση αντιπροσωπεύει αναζωπύρωση μιας παλιάς ανενεργού (“λανθάνουσας”) λοίμωξης, που είχε αποκτηθεί στην παιδική ηλικία και ενεργοποιείται λόγω της εξασθένησης του ανοσοποιητικού στα πλαίσια της γήρανσης ή λόγω θεραπειών με ανοσοκατασταλτικά φάρμακα.

Αντιθέτως, στον πληθυσμό των αλλοδαπών που προέρχονται από χώρες με υψηλό φορτίο φυματίωσης,  η πλειονότητα των κρουσμάτων αφορά σε νεαρά άτομα, που αποκτούν τη νόσο λόγω διαβίωσης σε χώρους υψηλού συγχρωτισμού και πτωχών υγειονομικών συνθηκών.

Ανεξαρτήτως εθνικότητας, κρούσματα παρατηρούνται σε ομάδες με κοινωνικούς παράγοντες κινδύνου για έκθεση στη νόσο ή/και επισφαλείς συνθήκες διαβίωσης, όπως χρήστες ενδοφλεβίων ουσιών και κρατούμενοι.

Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (ΠΟΥ) και το Ευρωπαϊκό Κέντρο για την Πρόληψη Νοσημάτων (ECDC) συστήνουν την εκπόνηση Εθνικού Σχεδίου Δράσης σε κάθε κράτος. Ο ΕΟΔΥ προχωρά στην εκπόνηση Εθνικού Σχεδίου, με στόχο την προσαρμογή των πολιτικών πρόληψης και αντιμετώπισης της φυματίωσης στις μεταβαλλόμενες δημογραφικές και επιδημιολογικές συνθήκες, με ενσωμάτωση των νέων τεχνολογιών για την αύξηση της αποτελεσματικότητας των δράσεων.

Το 2021, και εν μέσω της πανδημίας, ο ΕΟΔΥ οργάνωσε συμβουλευτική επίσκεψη στην Ελλάδα από το ECDC και το Εθνικό Ινστιτούτο Δημόσιας Υγείας & Περιβάλλοντος της Ολλανδίας (RIVM), με συναντήσεις του ΕΟΔΥ με εκπροσώπους υπηρεσιών υγείας, εμπειρογνωμόνων στον τομέα της φυματίωσης και φορέων Δημόσιας Υγείας. Τον Ιανουάριο 2024, ο ΕΟΔΥ προχώρησε σε επανασύσταση της Επιστημονικής Επιτροπής για τη Φυματίωση (Advisory Committee) με σκοπό τη σύσταση εθνικού σχεδίου αντιμετώπισης της νόσου.

Το Εθνικό Σχέδιο περιγράφει το φάσμα των παρεμβάσεων δημόσιας υγείας για τη μείωση της θνητότητας και νοσηρότητας από τη φυματίωση, και αποτελεί τον επιχειρησιακό χάρτη για την εφαρμογή αυτών των παρεμβάσεων με διασύνδεση και συντονισμό των εμπλεκόμενων φορέων.

Προτεραιότητες αποτελούν η ακριβέστερη και πιο αξιόπιστη επιδημιολογική επιτήρηση της φυματίωσης, η βελτίωση και αξιοποίηση των διαγνωστικών και θεραπευτικών μέσων και η ισότιμη πρόσβαση σε αυτές, η ενεργητική αναζήτηση και θεραπεία της νόσου σε πληθυσμούς υψηλής επίπτωσης και η υποστήριξη των ασθενών και των οικογενειών τους στο πλαίσιο της αντιμετώπισης των κοινωνικών παραγόντων κινδύνου, με στόχο την αντιμετώπιση και την πρόληψη διασποράς της νόσου.

Εισηγητής: Δρ Αντώνης Μιχαηλάκης, Ερευνητής Α στο Μπενάκειο Φυτοπαθολογικό ινστιτούτο & μέλος ΔΣ ΕΟΔΥ

Στο παρελθόν, τα κουνούπια τα συναντούσαμε κυρίως το καλοκαίρι. Ωστόσο, τα τελευταία χρόνια τα βλέπουμε ακόμα και την περίοδο των Χριστουγέννων ή της Αποκριάς. Αυτή η αλλαγή οφείλεται στις έντονες κλιματικές αλλαγές που παρατηρούμε.

Όπως όλα τα έντομα, τα κουνούπια έχουν την ικανότητα να προσαρμόζονται σε διαφορετικά περιβάλλοντα και κλιματικές αλλαγές. Διαθέτουν τις κατάλληλες δεξιότητες ώστε να ανταπεξέλθουν στις κλιματικές συνθήκες των τελευταίων χρόνων, προσαρμόζοντας τη βιολογία τους. Οποιαδήποτε κλιματική μεταβολή επηρεάζει την κατανομή, τη συμπεριφορά και την αφθονία τους, επηρεάζοντας την καθημερινότητα και την υγεία μας.

Ένας από τους βασικότερους παράγοντες είναι η θερμοκρασία. Οι θερμοκρασιακές αλλαγές επηρεάζουν άμεσα την ανάπτυξη, την αναπαραγωγή και την επιβίωσή τους. Οποιαδήποτε αλλαγή στη διάρκεια των εποχών έχει άμεσο αντίκτυπο σε αυτά. Μια παρατεταμένη θερμή περίοδος, εκτός των κανονικών συνθηκών, επηρεάζει έντονα τη βιολογία τους. Αυτό είναι εμφανές τα τελευταία χρόνια με τις ήπιες θερμοκρασίες που παρατηρούνται κατά τη χειμερινή περίοδο στη χώρα μας. Επίσης, η αύξηση της αναπαραγωγής των ιών (π.χ. Δάγκειος πυρετός) και των παρασίτων (π.χ. ελονοσία) που μεταφέρουν τα κουνούπια, αποτελεί σημαντική απειλή για τη δημόσια υγεία.

Ένας άλλος σημαντικός κλιματικός παράγοντας είναι οι βροχοπτώσεις. Τα κουνούπια χρειάζονται νερό προκειμένου να ολοκληρώσουν τον βιολογικό τους κύκλο και οι βροχές δημιουργούν τις κατάλληλες εστίες αναπαραγωγής. Σε αστικά περιβάλλοντα, οι βροχοπτώσεις δημιουργούν ιδανικά ενδιαιτήματα όπως λιμνάζοντα νερά σε πλαστικά απόβλητα, δοχεία και παλιά λάστιχα, τα οποία μπορούν να συγκρατούν νερό. Το πρόβλημα επιδεινώνεται όταν οι βροχοπτώσεις συνδυάζονται με ευνοϊκές θερμοκρασίες, δημιουργώντας τις ιδανικές συνθήκες για την αύξηση των πληθυσμών των κουνουπιών.

Συμπερασματικά, η διεθνής συνεργασία για τη δημιουργία στρατηγικών προσαρμογής στις κλιματικές αλλαγές είναι πιο αναγκαία από ποτέ. Στη χώρα μας, η αλλαγή του κλίματος έχει επηρεάσει άμεσα τους πληθυσμούς των κουνουπιών, επηρεάζοντας την ανάπτυξή τους, την επιβίωσή τους και τη γεωγραφική τους κατανομή. Για τη μείωση των επιπτώσεών τους, είναι αναγκαία η άμεση εφαρμογή ολοκληρωμένων σχεδίων διαχείρισης, που θα περιλαμβάνουν προγράμματα ενημέρωσης των πολιτών και συνεχείς δράσεις καταπολέμησης από Δήμους και Περιφέρειες, καθ’ όλη τη διάρκεια του έτους.

Τα κουνούπια προσαρμόστηκαν στις νέες κλιματικές συνθήκες. Εμείς;

Δ. Παρασκευά, Προϊσταμένη της Διεύθυνσης Πρόληψης & Επιδημιολογικής Επιτήρησης HIV/AIDS, ΣΜΝ & Ηπατιτίδων του ΕΟΔΥ

Η PrEP αφορά στη χορήγηση προφυλακτικής αντιρετροϊκής αγωγής (Pre Exposure Prophylaxis), σε άτομα με συμπεριφορά υψηλού κινδύνου για μόλυνση με HIV, πριν από πιθανή έκθεση στον ιό.

Η χρήση της PrEP με τον συνδυασμό TDF/FTC, έχει λάβει έγκριση από τον Αμερικάνικο Οργανισμό Φαρμάκων και Τροφίμων (FDA) το 2012 και από τoν Ευρωπαϊκό Οργανισμό Φαρμάκων (EMA) το 2016, ενώ ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας, το CDC και το ΕCDC έχουν εκδώσει οδηγίες και συστάσεις για την εφαρμογή της. H εφαρμογή της PrEP στην Ευρώπη και την Κεντρική Ασία έχει βελτιωθεί σημαντικά από το 2016. Παρ’ όλα αυτά, το 2023, 13 χώρες δήλωσαν ότι δεν εφαρμόζεται επίσημα η χορήγησή της.

Στην Ελλάδα, το Σεπτέμβριο του 2022, ψηφίστηκε στη Βουλή η τροπολογία για τη χορήγηση PrEP, ενώ το Νοέμβριο του 2023 εκδόθηκε Κοινή Υπουργική Απόφαση (ΦΕΚ Β6664/24.11.2023), με την οποία θεσπίζεται η διαδικασία προληπτικής διάθεσης αντιρετροϊκών φαρμάκων σε άτομα αρνητικά στον HIV. Η χορήγηση της PrEP θα γίνεται με βάση τα όσα περιγράφονται στο «Πρωτόκολλο για τη χορήγηση προφυλακτικής αντιρετροϊκής αγωγής (PrEP) πριν από πιθανή έκθεση στον HIV» (https://eody.gov.gr/wp-content/uploads/2023/11/protokollo-PrEP.pdf).

Στις 14 Μαρτίου 2024 υπογράφηκε προγραμματική συμφωνία μεταξύ του Εθνικού Κέντρου Αναφοράς Ρετροϊών (ΕΚΑΡ) του Εργαστηρίου Υγιεινής, Επιδημιολογίας και Ιατρικής Στατιστικής, της Ιατρικής Σχολής, του ΕΚΠΑ και του Υπουργείου Υγείας με σκοπό την σύνταξη του «Εθνικού Σχεδίου Δράσης για τον HIV».  Στον άξονα του Εθνικού Σχεδίου που αφορά στην Πρόληψη, δημιουργήθηκε υπο-ομάδα, η οποία θα ασχοληθεί με τα θέματα που αφορούν στην PrEP. Αναμένεται, το προσεχές χρονικό διάστημα, να τεθεί σε εφαρμογή η χορήγησή της και στη χώρα μας.

Φ. Γιάννου, Ιατρός της Διεύθυνσης Πρόληψης & Επιδημιολογικής Επιτήρησης HIV/AIDS, ΣΜΝ & Ηπατιτίδων του ΕΟΔΥ

H σεξουαλική υγεία, σύμφωνα με τον ΠΟΥ, αποτελεί «την κατάσταση σωματικής, συναισθηματικής, ψυχικής και κοινωνικής ευεξίας σε σχέση με την σεξουαλικότητα, κι όχι μόνο την απουσία ασθένειας ή δυσλειτουργίας». Προκειμένου να αποκτηθεί και να διατηρηθεί, θα πρέπει να υπάρχει σεβασμός και προστασία των σεξουαλικών δικαιωμάτων όλων των ανθρώπων, όπως επίσης και πρόσβαση στην ενημέρωση, στη συμβουλευτική, σε υπηρεσίες υγείας και σε αποτελεσματικές μεθόδους προφύλαξης.

Τα τελευταία χρόνια, έχει παρατηρηθεί ανησυχητική αύξηση κρουσμάτων σύφιλης, γονόρροιας και χλαμυδιακής λοίμωξης, υποδεικνύοντας ότι υπάρχει επιτακτική ανάγκη για ενίσχυση της πρόληψης, για αυξημένη επαγρύπνηση σχετικά με την μετάδοση των ΣΜΝ, πρόσβαση στην εξέταση και αποτελεσματική θεραπεία.

Τηρώντας τις συστάσεις του WHO και του ECDC και ακολουθώντας τις ευρωπαϊκές  στρατηγικές της καλής πρακτικής αύξησης των κέντρων πρόληψης των Σεξουαλικώς Μεταδιδομένων Νοσημάτων (ΣΜΝ), στο πλαίσιο του συνδυαστικού ελέγχου (Integrated testing) για HIV, ηπατίτιδες και ΣΜΝ, ο ΕΟΔΥ έχει φροντίσει ήδη για τη σύσταση Γραφείων Συμβουλευτικής & Εξέτασης για τη Σεξουαλική Υγεία σε Αθήνα, Πειραιά, Θεσσαλονίκη, καθώς και τη διεύρυνση της λειτουργίας του έργου της Γραφείου Σεξουαλικής Υγείας του ΕΟΔΥ στην Πολυκλινική και έχει δρομολογήσει την επέκτασή τους και σε άλλες πόλεις της ελληνικής επικράτειας και συγκεκριμένα σε: Αλεξανδρούπολη, Ηράκλειο Κρήτης και Πάτρα [κατόπιν υπογραφής σχετικών μνημονίων συνεργασίας με συνεργαζόμενους φορείς].

Κύρια επιδίωξη αποτελούν:

• η καθολική και απρόσκοπτη προσβασιμότητα της κοινότητας (τόσο του γενικού πληθυσμού, όσο και των ευάλωτων ομάδων), σε υπηρεσίες ενημέρωσης – πρόληψης, στοχεύοντας στην προαγωγή της σεξουαλικής υγείας
• Η έγκαιρη ανίχνευση και διάγνωση, καθώς και η έγκαιρη θεραπευτική αντιμετώπιση των ΣΜΝ, αποσκοπώντας στον έλεγχο της διασποράς των ΣΜΝ

Σε ένα  προστατευμένο και φιλικό περιβάλλον, στελεχωμένο από εξειδικευμένο επιστημονικό προσωπικό και διασφαλίζοντας το απόρρητο και την προστασία των προσωπικών δεδομένων, θα παρέχουν ΔΩΡΕΑΝ (ενδεικτικά):

• Προληπτικό έλεγχο για ΣΜΝ (χλαμύδια, σύφιλη, γονόρροια, ηπατίτιδα Β και C) και HIV, με ταχέα ανιχνευτικά τεστ
• Ταυτόχρονη παροχή ατομικής συμβουλευτικής και εξατομικευμένης  ψυχολογικής υποστήριξης  πριν και μετά την εθελοντική εξέταση (voluntary counseling testing-VCT) σε κάθε ωφελούμενο, ανεξαρτήτως αποτελέσματος (Pre- and Post-Counseling)
• Πρώιμη αναγνώριση συμπεριφορών υψηλού κινδύνου, καθοδήγηση, συμβουλευτική για τροποποίηση συγκεκριμένων συμπεριφορών
• Ψυχολογική στήριξη σε άτομα που έχουν διαγνωσθεί θετικά ή είχαν έκθεση υψηλού κινδύνου
• Ενημέρωση αναφορικά με θέματα σεξουαλικής υγείας & ευαισθητοποίηση του κοινού για την αντιμετώπιση του στίγματος και την αξία των υγιών σχέσεων
• Ενημέρωση αναφορικά με μεθόδους πρόληψης – δωρεάν χορήγηση σχετικών ενημερωτικών φυλλαδίων/προφυλακτικών
• Ενημέρωση για τα ΣΜΝ, προώθηση του τακτικού ελέγχου, ενημέρωση και σύσταση για προγραμματισμό εμβολιασμού έναντι των ιών της ηπατίτιδας Β και του ιού των ανθρωπίνων θηλωμάτων (HPV)

Χρύσα Τσιάρα, Προϊσταμένη του Τμήματος Επιδημιολογικής Επιτήρησης HIV/AIDS του ΕΟΔΥ

Σύμφωνα με το σύστημα υποχρεωτικής δήλωσης, οι διαγνώσεις του 2023 ήταν αυξημένες συγκριτικά με τα προηγούμενα έτη, ενώ επικρατέστερος τρόπος μετάδοσης ήταν η σεξουαλική επαφή, κυρίως μεταξύ ανδρών. Αύξηση παρατηρήθηκε και στα περιστατικά με ακαθόριστο τρόπο μετάδοσης. Επίσης, το 2023, διαγνώστηκε καθυστερημένα το 63,7% των περιστατικών, ενώ 6 στα 10 περιστατικά ξεκίνησαν αντιρετροϊκή θεραπεία εντός 30 ημερών από τη διάγνωση και 8 στα 10 μετά από 90 ημέρες. Τα υψηλότερα ποσοστά έγκαιρης έναρξης θεραπείας καταγράφηκαν στα περιστατικά που είχαν μολυνθεί μέσω σεξουαλικής επαφής μεταξύ ανδρών.

Αξιοσημείωτη είναι η μείωση της πληρότητας που παρατηρήθηκε στις διαγνώσεις του 2023, σε σημαντικές παραμέτρους για την επιτήρηση του νοσήματος, όπως είναι η τιμή των CD4 λεμφοκυττάρων κατά τη διάγνωση, ο πιθανός τρόπος μετάδοσης και η εθνικότητα, κάτι που αποδίδεται στην αλλαγή του τρόπου καταγραφής των περιστατικών HIV μέσω του Εθνικού Μητρώου HIV. Η ελλιπής καταχώριση των ανωτέρω δεδομένων δυσχεραίνει την εξαγωγή ασφαλών συμπερασμάτων σχετικά με την τρέχουσα κατάσταση της επιδημίας, προκειμένου να σχεδιαστούν και να υλοποιηθούν οι αναγκαίες παρεμβάσεις.

Όσον αφορά στους χρήστες ενδοφλέβιων εξαρτησιογόνων ουσιών, αποτελούν το 12% του συνόλου των περιστατικών που εχουν διαγνωστεί και καταγραφεί με HIV στην Ελλάδα.

Μετά την επιδημική έκρηξη του HIV που σημειώθηκε την περίοδο 2011-2013 στους χρήστες ενδοφλέβιων εξαρτησιογόνων ουσιών στο κέντρο της Αθήνας, οι νέες διαγνώσεις HIV στη συγκεκριμένη ομάδα πληθυσμού έχουν σταθεροποιηθεί, χωρίς να έχουν επανέλθει στα προ της επιδημίας επίπεδα.

Μεταξύ των 84 περιστατικών HIV  που είχαν μολυνθεί μέσω ενδοφλέβιας χρήσης εξαρτησιογόνων ουσιών και καταγράφηκαν το 2023, το 69% διαγνώστηκε καθυστερημένα, ενώ μόλις το 40% και 60% ξεκίνησε αντιρετροϊκή θεραπεία εντός 30 και 90 ημερών από τη διάγνωση, αντίστοιχα.

Συμπερασματικά, οι χρήστες ενδοφλέβιων εξαρτησιογόνων ουσιών αποτελούν μια ομάδα πληθυσμού στην οποία εξακολουθεί να μεταδίδεται ο HIV μέσω των δικτύων από κοινού χρήσης. Επιπλέον, χαρακτηρίζονται  από αυξημένα ποσοστά καθυστερημένης διάγνωσης, μειωμένα ποσοστά έγκαιρης σύνδεσης με την αντιρετροϊκή αγωγή και περιορισμένη συμμόρφωση στη θεραπεία. Συνεπώς, κρίνεται επιβεβλημένη η πραγματοποίηση στοχευμένων δράσεων στους χρήστες ενδοφλέβιων εξαρτησιογόνων ουσιών, προκειμένου να περιοριστεί η μετάδοση του HIV και να ενισχυθεί η έγκαιρη διάγνωση, η άμεση διασύνδεση με τη θεραπεία και η παραμονή σε αυτή.