ΚΕΕΛΠΝΟ
Εμβόλια και ανοσοποίηση
Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας (Π.Ο.Υ.), ο εμβολιασμός είναι η πιο αποτελεσματική παρέμβαση δημόσιας υγείας, και κατατάσσεται δεύτερος –μετά την διασφάλιση καθαρού πόσιμου νερού– μεταξύ των επιτυχών παρεμβάσεων Δημόσιας Υγείας για την πρόληψη των ασθενειών.
Τα εμβόλια αποτελούν δημόσιο αγαθό και μας προφυλάσσουν από λοιμώδη νοσήματα τα οποία, μέχρι πριν από μόλις μερικές δεκαετίες, προκαλούσαν σοβαρές –ακόμη και θανατηφόρες– επιπλοκές σε βρέφη, παιδιά και ενήλικες. Επιπλέον τα τελευταία χρόνια, διαπιστώνεται σημαντική μείωση της νοσηρότητας, χάρη στη διενέργεια των εμβολιασμών, συγκριτικά με τη χρονική περίοδο πριν από την εφαρμογή τους.
Κατά τη διάρκεια του 20ού αιώνα, η ευλογιά προκάλεσε τον θάνατο περίπου 300 εκατομμυρίων ανθρώπων, ενώ στο ίδιο χρονικό διάστημα οι άμεσες και έμμεσες απώλειες από εμπόλεμες συρράξεις εκτιμώνται σε 100 εκατομμύρια. Η εκρίζωσή της αποτέλεσε θεμελιώδη παρέμβαση Δημόσιας Υγείας λόγω του συντονισμού των εμβολιαστικών προγραμμάτων σε παγκόσμιο επίπεδο.
Μετά το επίτευγμα της εκρίζωσης της ευλογιάς ο Π.Ο.Υ. υιοθέτησε το στόχο της εκρίζωσης της πολιομυελίτιδας μέσω της εκπόνησης ολοκληρωμένων εμβολιαστικών προγραμμάτων, με αποτέλεσμα, επί 20 χρόνια η Ευρώπη και η Αμερική να είναι περιοχές ελεύθερες πολιομυελίτιδας.
Τα τελευταία χρόνια τόσο η πανδημία του κορωνοϊού όσο και εμπόλεμες καταστάσεις με τη συνεπαγόμενη ανθρωπιστική κρίση, επηρέασαν αρνητικά τα επίπεδα εμβολιαστικής κάλυψης. Η πρόσφατη διάγνωση περιστατικού παραλυτικής πολιομυελίτιδας στην Ευρώπη και την Αμερική και η απομόνωση στελεχών του ιού σε λύματα αστικών περιοχών, καθιστούν επιτακτική την ανάγκη επαγρύπνησης για τον περιορισμό του κινδύνου επανεισαγωγής του ιού και της εγχώριας μετάδοσης της νόσου.
Στις μέρες μας, κάθε 60 δευτερόλεπτα σώζονται παγκοσμίως από τα εμβόλια πέντε ανθρώπινες ζωές, και κάθε χρόνο αποτρέπονται 2-3 εκατομμύρια θάνατοι. Αξίζει πάντως να επισημανθεί ότι, παρά το γεγονός ότι σήμερα τα περισσότερα παιδιά εμβολιάζονται και η χρήση νέων εμβολίων ολοένα και αυξάνει, περίπου 19,4 εκατομμύρια παιδιά ηλικίας κάτω του ενός έτους σε ολόκληρο τον κόσμο δεν έχουν λάβει ούτε τα βασικά εμβόλια.
Τα ζητήματα που απασχολούν περισσότερο το κοινό σχετικά με τα εμβόλια είναι η αποτελεσματικότητα και η ασφάλεια. Η αποτελεσματικότητα ενός εμβολίου αντικατοπτρίζει την άμεση και την έμμεση προστασία κατά τη χρήση του σε εμβολιαστικά προγράμματα, και υπολογίζεται από μελέτες παρατήρησης. Η ασφάλεια των εμβολίων ενδεχομένως απασχολεί την κοινή γνώμη περισσότερο σε σύγκριση με την αποτελεσματικότητά τους. Σε κάθε περίπτωση, τα εμβόλια –όπως και άλλα φαρμακευτικά προϊόντα υποβάλλονται σε εκτεταμένες αξιολογήσεις ασφαλείας και αποτελεσματικότητας που διενεργούνται είτε εργαστηριακά, είτε σε ζώα, είτε μέσω κλινικών δοκιμών (διαφόρων φάσεων) σε ανθρώπους, προτού φθάσουμε στη χορήγηση της άδειας κυκλοφορίας τους. Η παρακολούθηση της ασφάλειας του εμβολίου μετά την αδειοδότηση είναι συνεχής, με απώτερο σκοπό τον εντοπισμό και την αξιολόγηση σπάνιων ανεπιθύμητων ενεργειών. Ως εκ τούτου, πρόκειται για ένα ζήτημα το οποίο παρακολουθείται συστηματικά από τους ρυθμιστικούς Οργανισμούς μέσω της φαρμακοεπαγρύπνησης.
Η πανδημία COVID-19 αποτέλεσε μια αυστηρή υπενθύμιση ότι τα λοιμώδη νοσήματα δεν γνωρίζουν σύνορα. Όλες οι χώρες αποδείχθηκαν ευάλωτες ανεξάρτητα από το οικονομικό τους επίπεδο και την ισχύ των συστημάτων υγείας τους. Η ευρεία εφαρμογή του εμβολιαστικού προγράμματος έναντι του κορωνοϊού συνέβαλε καθοριστικά στη διαχείριση της πανδημίας και την αποκλιμάκωσή της σώζοντας εκατομμύρια ανθρώπους από επιπλοκές της νόσου και θάνατο.
Η εφαρμογή των εθνικών προγραμμάτων εμβολιασμού είναι σήμερα πιο σημαντική από ποτέ. Όταν δεν εφαρμόζεται ο συστηματικός εμβολιασμός, ο κίνδυνος επιδημιών αυξάνει και κατά συνέπεια οι χώρες πρέπει να καλύψουν ενδεχόμενα κενά που δημιουργήθηκαν στους εμβολιασμούς ρουτίνας όπως αυτοί προβλέπονται στα Εθνικά Προγράμματα Εμβολιασμών .
Τα οφέλη του εμβολιασμού
Στη σύγχρονη εποχή έχουμε στη διάθεσή μας πολλά εμβόλια για την πρόληψη σοβαρών ασθενειών τόσο στον παιδικό όσο και στον ενήλικο πληθυσμό. Ανάλογα με την επιδημιολογία των νοσημάτων μιας χώρας, συγκεκριμένα εμβόλια συστήνονται από τις Εθνικές Επιτροπές Εμβολιασμών (National Technical Advisory Immunization Group) για την πρόληψή τους. Τα οφέλη του εμβολιασμού είναι πολλαπλά, τόσο για τον ίδιο τον εμβολιαζόμενο όσο και για την κοινωνία γενικότερα.
Οφέλη του εμβολιασμού για τον εμβολιαζόμενο
Τα εμβόλια προστατεύουν τα εμβολιαζόμενα άτομα από νοσήματα που προκαλούνται από ιούς ή βακτήρια και που η φυσική νόσησή τους από τα συγκεκριμένα παθογόνα μπορεί να επιφέρει σοβαρές επιπλοκές ή ακόμη και το θάνατο. Για παράδειγμα:
Καθώς πολλές από τις σοβαρές επιπλοκές των νοσημάτων που προλαμβάνονται με εμβολιασμό είναι αρκετά σπάνιες στη σύγχρονη εποχή ή έχουν εξαλειφθεί λόγω της υψηλής εμβολιαστικής κάλυψης, πολλοί δυσπιστούν ως προς τα σημαντικά του οφέλη του εμβολιασμού στην υγεία του ανθρώπου.
Οφέλη του εμβολιασμού για την κοινότητα
Ο εμβολιασμός προστατεύει τον ίδιο τον εμβολιαζόμενο αλλά ταυτόχρονα έμμεσα προστατεύει και τους επίνοσους και άλλους ευπαθείς συνανθρώπους στο περιβάλλον του, όπως τα μέλη της οικογένειάς του, τους φίλους του, τους γείτονές του, μειώνοντας τον κίνδυνο μετάδοσης του παθογόνου σε αυτούς. Έμμεσα παρέχει προστασία σε επίνοσα άτομα που μπορεί να ανήκουν σε ομάδες όπου ο εμβολιασμός αντενδείκνυται, όπως τα πολύ μικρά βρέφη, ορισμένα ανοσοκατασταλμένα άτομα ή άτομα που για ιατρικούς λόγους δεν μπορούν να εμβολιαστούν. Όταν ένας μεγάλος αριθμός ατόμων έχει εμβολιαστεί, τότε μειώνεται σημαντικά η πιθανότητα μετάδοσης από άτομο σε άτομο. Αυτό ονομάζεται «ανοσία της αγέλης» ή συλλογική ανοσία ή ανοσία της κοινότητας (herd immunity).
Ειδικότερα σε ότι αφορά την ιλαρά απαιτείται εμβολιαστική κάλυψη >95% με δύο δόσεις του εμβολίου για την αποφυγή της μετάδοσης του νοσήματος. Επισημαίνεται ότι επιδημίες ιλαράς καταγράφηκαν σε χώρες όπου τα ποσοστά εμβολιαστικής κάλυψης του πληθυσμού έπεσαν κάτω από το προαναφερόμενο όριο. Η εμβολιαστική κάλυψη μειώνεται σταθερά από την έναρξη της πανδημίας του κορωνοϊού. Σύμφωνα με πρόσφατη ανακοίνωση του ΠΟΥ υπολογίστηκε ότι το έτος 2021 περίπου 40 εκατομμύρια παιδιά δεν εμβολιάστηκαν με το εμβόλιο έναντι της ιλαράς. Όπως επισημαίνει ο Γενικός Διευθυντής του ΠΟΥ, Dr Tedros Adhanom Ghebreyesus: «το παράδοξο με την πανδημία είναι ότι ενώ τα εμβόλια κατά του κορωνοϊού αναπτύχθηκαν σε χρόνο ρεκόρ και εφαρμόστηκε η μεγαλύτερη εκστρατεία εμβολιασμού στην ιστορία, τα προγράμματα εμβολιασμού ρουτίνας διαταράχθηκαν σοβαρά και εκατομμύρια παιδιά έχασαν τους βασικούς εμβολιασμούς έναντι θανατηφόρων ασθενειών όπως η ιλαρά, οι οποίοι σώζουν ζωές» και τονίζει ότι «η προτεραιοποίηση των προγραμμάτων βασικού εμβολιασμού είναι απολύτως κρίσιμη».
Η έμμεση προστασία από την ανοσία της αγέλης δεν ισχύει για μερικά παθογόνα. Για παράδειγμα ο εμβολιασμός για τον τέτανο είναι το μοναδικό μέτρο ατομικής προστασίας, καθώς το παθογόνο του τετάνου μπορεί να προσβάλλει το άτομο μετά από κοινούς τραυματισμούς, όπως το δάγκωμα από ζώο, τροχαίο ατύχημα ή σοβαρό έγκαυμα.
Επιπροσθέτως, η πρόληψη των νοσημάτων μέσω του εμβολιασμού συμβάλλει σημαντικά στην καταπολέμηση της μικροβιακής αντοχής και την λελογισμένη χρήση των αντιβιοτικών.
Τέλος, η υψηλή εμβολιαστική κάλυψη του πληθυσμού μέσω της πρόληψης των νοσημάτων που επιφέρει, μειώνει την επιβάρυνση του συστήματος υγείας και των δομών κοινωνικής φροντίδας. Μειώνει επίσης τον οικονομικό, κοινωνικό και ψυχολογικό αντίκτυπο που θα προέκυπτε από την ανάδυση ή επικράτηση νοσημάτων και δίνει την δυνατότητα στους ανθρώπους να είναι παραγωγικοί στην εργασία, τις εκπαιδευτικές τους δραστηριότητες και τις κοινωνικές τους συναναστροφές.
Εθνικό Πρόγραμμα Εμβολιασμών
Η Ελλάδα διαθέτει ένα από τα πιο σύγχρονα και επικαιροποιημένα εμβολιαστικά προγράμματα (ΕΠΕ), για την κάλυψη του παιδικού, του εφηβικού και του ενήλικου πληθυσμού καθώς και ειδικών ομάδων.
Η Εθνική Επιτροπή Εμβολιασμών διαμορφώνει, επικαιροποιεί και προσαρμόζει τις συστάσεις εμβολιασμού βάσει συστηματικής επιστημονικής τεκμηρίωσης, επιδημιολογικών δεδομένων και οικονομικής στάθμισης. Τα εμβόλια που εντάσσονται στο ΕΠΕ αποζημιώνονται από τον ΕΟΠΥΥ με μηδενική συμμετοχή.
Εθνικό Πρόγραμμα Εμβολιασμών Παιδιών- Εφήβων 2023 Εθνικό Πρόγραμμα Εμβολιασμών Ενηλίκων 2024