ΕΠΙΔΗΜΙΟΛΟΓΙΑ ΛΥΜΑΤΩΝ

Η επιδημιολογία λυμάτων ασχολείται με την παρακολούθηση και ποσοτικοποίηση της παρουσίας στα λύματα παραγόντων – παθογόνων μικροοργανισμών, γενετικών στοιχείων, βιοδεικτών, χημικών και φαρμακευτικών ουσιών - που σχετίζονται με την υγεία του πληθυσμού και παρέχει πληροφορία για την κυκλοφορία, χρήση και πιθανή επίπτωση των παραγόντων αυτών στον πληθυσμό που εξυπηρετείται από το εκάστοτε δίκτυο λυμάτων. Η επιδημιολογία λυμάτων έχει χρησιμοποιηθεί παγκοσμίως στην προσπάθεια εξάλειψης του ιού της πολιομυελίτιδας, καθώς και στην παρακολούθηση της κυκλοφορίας και χρήσης παράνομων ψυχοτρόπων ουσιών. Η χρήση της όμως κατά τη διάρκεια της πανδημίας COVID-19 ανέδειξε ευρέως τη χρησιμότητά της ως ένα αντικειμενικό και οικονομικά αποτελεσματικό εργαλείο έγκαιρης προειδοποίησης και παρακολούθησης της διασποράς του ιού SARS-CoV-2 στην κοινότητα.

Ο ΕΟΔΥ έχει αναπτύξει και συντονίζει, από το Φεβρουάριο 2021 έως και σήμερα, Εθνικό Δίκτυο Επιδημιολογίας Λυμάτων (ΕΔΕΛ) για την ανίχνευση του ιού SARS-CoV-2 στα αστικά λύματα 10 περιοχών της χώρας, οι οποίες καλύπτουν ένα ευρύ πληθυσμιακό (50% του πληθυσμού) και γεωγραφικό φάσμα (Αλεξανδρούπολη, Περιφέρεια Αττικής, Βόλος, Ηράκλειο, Θεσσαλονίκη, Λάρισα, Ξάνθη, Πάτρα, Χανιά). Το δίκτυο αυτό συλλέγει δείγματα αστικών λυμάτων από τις εισόδους των κατά τόπους Μονάδων Επεξεργασίας Λυμάτων και τα αναλύει για την ανίχνευση και ποσοτικοποίηση του γενετικού υλικού του ιού SARS-CoV-2 καθώς και άλλων αναπνευστικών ιών σε αυτά. Τα δείγματα που συλλέγονται ελέγχονται επίσης και για την παρουσία σε αυτά διαφόρων φαρμακευτικών και άλλων χημικών ουσιών.
Τα εργαστήρια που συμμετέχουν στο ΕΔΕΛ, σε συνεργασία με τις αντίστοιχες Μονάδες Επεξεργασίας Λυμάτων, συλλέγουν και αναλύουν εικοσιτετράωρα δείγματα αστικών λυμάτων 3 φορές την εβδομάδα για την ανίχνευση και ποσοτικοποίηση του ιού SARS-CoV-2 σε αυτά. Υπολογίζεται το μέσο εβδομαδιαίο ιικό φορτίο των αστικών λυμάτων για κάθε πόλη καθώς και η τάση μεταβολής αυτού από εβδομάδα σε εβδομάδα. Επίσης, βάσει των αποτελεσμάτων κάθε πόλης, υπολογίζεται το σταθμισμένο εβδομαδιαίο ιικό φορτίο για όλη τη χώρα και η μεταβολή αυτού από εβδομάδα σε εβδομάδα. Οι εβδομαδιαίες τάσεις, το επίπεδο του ιικού φορτίου με βάσει τα ιστορικά δεδομένα και οι χρονοσειρές αυτού ανά πόλη και για την επικράτεια παρουσιάζονται στην εβδομαδιαία έκθεση επιδημιολογικής επιτήρησης του Οργανισμού.
Επιπλέον των παραπάνω, το ΕΔΕΛ αναλύει συγκεντρωτικά δείγματα αστικών λυμάτων με φασματομετρία μάζας υψηλής διακριτικής ικανότητας για την παρουσία σε αυτά χημικών και φαρμακευτικών ουσιών και βιοδεικτών. Τα δεδομένα αυτά παρέχουν πληροφορίες για τη γενικότερη υγεία του πληθυσμού, τη χρήση και έκθεση σε χημικές και φαρμακευτικές ουσίες και πιθανούς κινδύνους για τη δημόσια υγεία.
Τα εργαστήρια του ΕΔΕΛ συμμετέχουν σε διεργαστηριακούς ελέγχους για τον έλεγχο και βελτιστοποίηση της ακρίβειας και αξιοπιστίας των πρωτοκόλλων και αποτελεσμάτων. Επίσης, αναπτύσσουν και εξετάζουν νέα πρωτόκολλα για την ανίχνευση στα αστικά λύματα και άλλων παραγόντων (παθογόνα, γενετικά στοιχεία μικροβιακής αντοχής, χημικές ουσίες) με πιθανές επιπτώσεις στη δημόσια υγεία.
Τα εργαστήρια που συμμετέχουν στο Εθνικό Δίκτυο Λυμάτων που συντονίζει ο ΕΟΔΥ είναι:

• Εργαστήριο Αναλυτικής Χημείας του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών
• Διεπιστημονική Εργαστηριακή Ομάδα Επιδημιολογίας Λυμάτων του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης
• Περιφερειακό Εργαστήριο Δημόσιας Υγείας Θεσσαλίας
• Περιφερειακό Εργαστήριο Δημόσιας Υγείας Κρήτης
• Εργαστήριο Υγιεινής της Ιατρικής Σχολής του Πανεπιστημίου Πατρών
• Εργαστήριο Υγιεινής και Επιδημιολογίας του Τμήματος Ιατρικής του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων.

Ευρωπαϊκό έργο που χρηματοδοτήθηκε απευθείας και συνολικά από τη Γενική Διεύθυνση Περιβάλλοντος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής (Grant Agreement No 060701/2021/864476/SUB/ENV.C2), κατά τη διάρκεια της πανδημίας COVID-19, με σκοπό να υποστηρίξει τη δημιουργία στα Κράτη Μέλη υποδομών για την επιτήρηση στα αστικά λύματα του ιού SARS-CoV-2 και των παραλλαγών του, σύμφωνα με τη Σύσταση (ΕΕ) 2021/472 ΤΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ της 17ης Μαρτίου 2021 σχετικά με μια κοινή προσέγγιση για την καθιέρωση συστηματικής επιτήρησης του SARS-CoV-2 και των παραλλαγών του στα λύματα στην ΕΕ. Ο ΕΟΔΥ υλοποιεί το έργο σε συνεργασία με το Εργαστήριο Αναλυτικής Χημείας του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών, τη Διεπιστημονική Εργαστηριακή Ομάδα Επιδημιολογίας Λυμάτων του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, το Περιφερειακό Εργαστήριο Δημόσιας Υγείας Θεσσαλίας. Το έργο με Grant Agreement No 060701/2021/864476/SUB/ENV.C2 χρηματοδοτείται από τη Γενική Διεύθυνση Περιβάλλοντος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, με ποσοστό χρηματοδότησης 100%. Ο συνολικός επιλέξιμος προϋπολογισμός ανέρχεται στα 480.223,00 Ευρώ. Η διάρκεια του έργου είναι: 01/01/2021-31/12/2024.

Το EU-WISH είναι Ευρωπαϊκή Κοινή Δράση για την επιτήρηση των αστικών λυμάτων στο πλαίσιο του προγράμματος EU4Health. Το EU-WISH υποστηρίζει την πολιτική προτεραιότητας της ΕΕ που στοχεύει στην ενίσχυση της ικανότητάς της να αποτρέπει, να βρίσκεται σε ετοιμότητα και να ανταποκρίνεται γρήγορα σε σοβαρές διασυνοριακές απειλές για την υγεία. Ο κύριος στόχος του EU-WISH είναι η υλοποίηση δράσεων για την ενίσχυση και τη βελτίωση της ικανότητας των Κρατών Μελών να χρησιμοποιούν την επιδημιολογία λυμάτων ως εργαλείο επιτήρησης και ετοιμότητας προς όφελος της δημόσιας υγείας, προωθώντας την ανταλλαγή γνώσεων και βέλτιστων πρακτικών που βασίζονται σε επιστημονικά στοιχεία, καθώς και η ενσωμάτωση της επιδημιολογίας λυμάτων στα λοιπά συστήματα επιδημιολογικής επιτήρησης. Για να επιτευχθεί αυτό, έχει συσταθεί μια ισχυρή κοινοπραξία (62 συμμετέχοντες) σε ευρωπαϊκό επίπεδο με όραμα την εδραίωση και βέλτιστη χρήση της επιδημιολογίας λυμάτων όχι μόνο σε ευρωπαϊκό αλλά και σε παγκόσμιο επίπεδο. Περισσότερες πληροφορίες στην ιστολελίδα του έργου: https://www.eu-wish.eu/. To EU-WISH συγχρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση με τη σύμβαση Grant Agreement No 101140460. Ο συνολικός προϋπολογισμός του έργου είναι 18.739.797,08 Ευρώ, με ποσοστό συγχρηματοδότησης από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή 80% (14.991.837,10 Ευρώ). Η διάρκεια του έργου είναι: 01/11/2023-31/10/2026.