ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ ΚΑΙ ΔΗΜΟΣΙΑ ΥΓΕΙΑ

Κλιματική αλλαγή ορίζεται η μακροπρόθεσμη αλλαγή στα μέσα καιρικά και θερμοκρασιακά πρότυπα που έχουν διαμορφώσει τις παγκόσμιες, περιφερειακές και τοπικές κλιματικές συνθήκες.

Η κλιματική αλλαγή αποτελεί θεμελιώδη απειλή για την ανθρώπινη υγεία. Επηρεάζει το φυσικό περιβάλλον και όλες τις πτυχές των φυσικών και των ανθρώπινων συστημάτων – συμπεριλαμβανομένων των κοινωνικών και οικονομικών συνθηκών και της λειτουργίας των συστημάτων υγείας. Οι επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής και οι κίνδυνοι που ενέχουν εμφανίζονται ταχύτερα από ό,τι αναμενόταν, γεγονός που καθιστά πιο επιτακτική και επείγουσα αλλά και πιο δύσκολη την προσαρμογή σε αυτές.

Καθώς οι κλιματικές συνθήκες αλλάζουν, παρατηρείται αύξηση της θερμοκρασίας, άνοδος της στάθμης της θάλασσας και συχνότερα και εντεινόμενα ακραία καιρικά φαινόμενα, όπως καταιγίδες, καύσωνες, πλημμύρες, ξηρασίες και πυρκαγιές. Αυτοί οι κλιματικοί και καιρικοί κίνδυνοι επηρεάζουν την υγεία τόσο άμεσα όσο και έμμεσα, αυξάνοντας τον κίνδυνο τραυματισμών και θανάτων από τα ακραία καιρικά φαινόμενα, διατάραξης των συστημάτων παροχής τροφίμων, μη μεταδοτικών νοσημάτων, νοσημάτων και θανάτων από θερμικό στρες, εμφάνισης και εξάπλωσης μολυσματικών νοσημάτων (τροφιμογενών, υδατογενών και νοσημάτων που μεταδίδονται με διαβιβαστές) και ψυχικών νοσημάτων. Ο ΠΟΥ, με συντηρητικές εκτιμήσεις, προβλέπει 250.000 επιπλέον θανάτους ετησίως μέχρι τη δεκαετία του 2030 λόγω των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής, όπως η εξάπλωση της ελονοσίας και οι συχνότερες και εντονότερες παράκτιες πλημμύρες.

Η κλιματική αλλαγή αναμένεται να επηρεάσει αρνητικά και τους κοινωνικούς δείκτες καλής υγείας, όπως η πρόσβαση σε υγειονομικές και υποστηρικτικές κοινωνικές δομές. Οι αρνητικές επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής στην υγεία πλήττουν δυσανάλογα τους πιο ευάλωτους και μειονεκτούντες, συμπεριλαμβανομένων των γυναικών, των εγκύων ιδιαίτερα, των παιδιών, των εθνικών μειονοτήτων, των φτωχών κοινοτήτων, των μεταναστών ή των εκτοπισμένων ατόμων, των ηλικιωμένων ατόμων και εκείνων με υποκείμενες παθήσεις.

Προβλέπεται αύξηση στη συχνότητα των υδατογενών και τροφιμογενών νοσημάτων και επισιτιστική ανασφάλεια
Η κλιματική αλλαγή, που εντείνει την υποβάθμιση της γης, την ερημοποίηση και την ξηρασία, αναμένεται να επηρεάσει τη διαθεσιμότητα και την ποιότητα του νερού και των τροφίμων, αυξάνοντας τον κίνδυνο των υδατογενών και τροφιμογενών λοιμώξεων και επιδεινώνοντας τις επισιτιστικές κρίσεις.
Δεδομένου ότι, σύμφωνα με τα στοιχεία του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας (ΠΟΥ), 2 δισεκατομμύρια άνθρωποι στερούνται ήδη ασφαλούς πόσιμου νερού και 600 εκατομμύρια υποφέρουν από τροφιμογενείς ασθένειες ετησίως, η προοπτική επιδείνωσης της επισιτιστικής κρίσης λόγω της κλιματικής αλλαγής είναι ανησυχητική. Αξίζει να σημειωθεί ότι το 2020, 98 εκατομμύρια περισσότεροι άνθρωποι αντιμετώπισαν επισιτιστική ανασφάλεια σε σύγκριση με τον μέσο όρο της περιόδου 1981–2010.

Προβλέπεται αύξηση στη συχνότητα και στην ένταση των ακραίων καιρικών φαινομένων, όπως πλημμύρες, ξηρασία, καύσωνες, πυρκαγιές, και στις επιπτώσεις αυτών στην υγεία.

Πλημμύρες

Οι πλημμύρες μπορεί να προκαλέσουν οξείες και μακροχρόνιες επιπτώσεις στην υγεία και αύξηση της θνησιμότητας. Αυξάνουν κατ’ αρχάς τον άμεσο κίνδυνο τραυματισμών και πνιγμών και δυσχεραίνουν τις καθημερινές συνθήκες διαβίωσης των πληγέντων, με σημαντικές επιπτώσεις όχι μόνο στη φυσική αλλά και στην ψυχική τους υγεία. Οι πλημμύρες αυξάνουν τον κίνδυνο χημικής και μικροβιολογικής ρύπανσης των νερών, των εδαφών και των τροφίμων και κατ’ επέκταση αυξάνουν τον κίνδυνο έκθεσης του πληθυσμού σε τοξικές ουσίες και λοιμογόνους παράγοντες. Οι έντονες βροχοπτώσεις, π.χ., μπορούν να αυξήσουν επικίνδυνα τις συγκεντρώσεις των βακτηρίων E. coli και των εντερόκοκκων στα νερά κολύμβησης και οι πλημμύρες έχουν σχετιστεί με εστίες μολυσματικών ασθενειών, όπως η λεπτοσπείρωση, η καμπυλοβακτηρίωση, η λοίμωξη από νοροϊό, η οξεία γαστρεντερίτιδα και οι λοιμώξεις του αναπνευστικού. Οι πλημμύρες αυξάνουν επίσης τον κίνδυνο έξαρσης νοσημάτων που μεταδίδονται με διαβιβαστές, καθώς δημιουργούν ευνοϊκές συνθήκες για τον πολλαπλασιασμό αυτών. Τέλος, διαταράσσουν την ομαλή λειτουργία των συστημάτων υγείας και παρεμποδίζουν την παροχή άρτιας ιατρικής φροντίδας στις πληγείσες περιοχές.

Ξηρασίες, λειψυδρία, πυρκαγιές, καύσωνες

Οι αλλαγές στις θερμοκρασιακές διακυμάνσεις και στα πρότυπα βροχόπτωσης σχετίζονται επίσης με παρατεταμένες και πιο συχνές περιόδους ξηρασίας, ερημοποίηση, λειψυδρία, πιο συχνούς και έντονους καύσωνες και καταστρεπτικές πυρκαγιές. Τα παραπάνω εντείνουν την επισιτιστική κρίση και τη διατροφική ανασφάλεια και επηρεάζουν αρνητικά την ποιότητα του νερού και των τροφίμων. Η ερημοποίηση, η ξηρασία και η μείωση των διαθέσιμων υδάτινων πόρων αυξάνουν τον κίνδυνο για υδατογενείς και τροφιμογενείς λοιμώξεις, πυρκαγιές και επιδείνωση της ποιότητας της ατμόσφαιρας, αλλαγές στην κατανομή των διαβιβαστών και των ασθενειών που μεταδίδουν, επιδείνωση της ψυχικής υγείας και ευημερίας.
Αξίζει να σημειωθεί ότι ο αριθμός και η διάρκεια των ξηρασιών έχει αυξηθεί κατά 29% από το 2000. Χωρίς επείγουσα δράση, η ξηρασία θα επηρεάσει πάνω από το 75% του παγκόσμιου πληθυσμού μέσα στα επόμενα 25 χρόνια. Η επιπτώσεις από την ξηρασία, σύμφωνα με το Ευρωπαϊκό Παρατηρητήριο για την Κλιματική Αλλαγή και την Υγεία, αναμένονται να είναι μεγαλύτερες σε περιοχές που δέχονται πίεση ως προς τα υδάτινα αποθέματα, όπως η Μεσόγειος. Στη Νότια Ευρώπη, συγκεκριμένα, το 30% του πληθυσμού περίπου ζει σε περιοχές με μόνιμη υδατική καταπόνηση και έως και το 70% σε περιοχές με εποχική υδατική καταπόνηση κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού. Τα ποσοστά αυτά αναμένεται να αυξηθούν στα πλαίσια της κλιματικής αλλαγής.
Οι παρατεταμένες ξηρασίες αυξάνουν τον κίνδυνο πυρκαγιών, οι οποίες έχουν προκαλέσει άμεσα το θάνατο περισσότερων από 700 ανθρώπων τις τελευταίες 4 δεκαετίες στην Ευρωπαϊκή Περιφέρεια και έχουν επηρεάσει έμμεσα την ανθρώπινη υγεία μέσω της εισπνοής καπνού και της επιδείνωσης της ποιότητας της ατμόσφαιρας. Η Νότια Ευρώπη προβλέπεται να βιώσει αξιοσημείωτη αύξηση του αριθμού των ημερών με έντονες πυρκαγιές.
Όσον αφορά στους κινδύνους από τους καύσωνες, πρόσφατες έρευνες (https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/climate-change-and-health) αποδίδουν στην ανθρωπογενή κλιματική αλλαγή, το 37% των θανάτων που σχετίζονται με τη ζέστη. Στην ίδια έρευνα, σημειώνεται ότι οι θάνατοι που σχετίζονται με τη ζέστη στην ηλικιακή ομάδα άνω των 65 ετών έχουν αυξηθεί κατά 70% σε δύο δεκαετίες.

Προβλέπεται αύξηση στα νοσήματα που μεταδίδονται με διαβιβαστές

Οι αλλαγές στις εποχιακές και γεωγραφικές διακυμάνσεις της θερμοκρασίας και της βροχόπτωσης, που προκαλούνται από την κλιματική αλλαγή, αναμένεται να επηρεάσουν την παγκόσμια κατανομή των διαβιβαστών (π.χ. κουνούπια, κρότωνες) και να ενισχύσουν την εξάπλωση των νοσημάτων που μεταδίδονται από αυτούς. Χωρίς προληπτικά μέτρα, οι θάνατοι από τέτοια νοσήματα, που σήμερα ξεπερνούν τους 700.000 ετησίως, εκτιμάται ότι θα αυξηθούν.

Προβλέπονται αρνητικές επιπτώσεις στην ψυχική υγεία των επηρεαζόμενων πληθυσμών

Η κλιματική αλλαγή και οι επιπτώσεις της προκαλούν τόσο άμεσα προβλήματα ψυχικής υγείας, όπως άγχος και μετα-τραυματικό στρες, όσο και μακροχρόνιες ψυχικές διαταραχές που οφείλονται σε παράγοντες όπως ο εκτοπισμός και η διαταραγμένη κοινωνική συνοχή.

Αναγνωρίζοντας τη σημασία της άμεσης ανάληψης δράσης για την προάσπιση της δημόσιας υγείας απέναντι στις κλιματικές απειλές, η διεθνής κοινότητα διαμόρφωσε και υπέγραψε στη συνάντηση Conference of the Parties-COP28 τη «Δήλωση για το Κλίμα και την Υγεία» (https://www.consilium.europa.eu/el/policies/climate-change/paris-agreement/cop28/) , την οποία έχει συνυπογράψει και η Ελλάδα. Η Ελλάδα έχει επίσης συνυπογράψει τη «Δήλωση της Βουδαπέστης», που προέκυψε κατά το 7ο Υπουργικό Συνέδριο για το Περιβάλλον και την Υγεία, του Ευρωπαϊκού κλάδου του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας. Η «Δήλωση της Βουδαπέστης» (https://www.europarl.europa.eu/doceo/document/TA-9-2024-04-25_EL.html), στα πλαίσια της Ενιαίας και Πλανητικής Υγείας, θέτει σε προτεραιότητα άμεσες και ευρέως φάσματος δράσεις για τις προκλήσεις που παρουσιάζονται στον τομέα της υγείας και που σχετίζονται με την Κλιματική Αλλαγή, την περιβαλλοντική ρύπανση, την απώλεια της βιοποικιλότητας και τη διάβρωση των εδαφών.
Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έχει επίσης δημιουργήσει το Ευρωπαϊκό Παρατηρητήριο για το Κλίμα και την Υγεία (https://climate-adapt.eea.europa.eu/en/observatory), το οποίο αποσκοπεί στην καλύτερη κατανόηση, στην πρόβλεψη και ελαχιστοποίηση των απειλών που προκαλεί η κλιματική αλλαγή για την υγεία, μέσα στο πλαίσιο της Ενιαίας Υγείας και λαμβάνοντας υπόψιν την άρρηκτη σχέση μεταξύ ανθρώπων, ζώων, κλίματος και περιβάλλοντος.
Όσον αφορά στην Ελληνική νομοθεσία για την προσαρμογή στην κλιματική αλλαγή ( Κ.Α.), αυτή συνίσταται από τον:

• Ν. 4414/2016 (Ά 149), που προβλέπει την κατάρτιση 13 Περιφερειακών Σχεδίων (άρθρο 43, 4414/2016, Α΄149) για την προσαρμογή στην Κ.Α.(ΠεΣΠΚΑ), τη σύσταση του Εθνικού Συμβουλίου για την Προσαρμογή στην Κ.Α. (άρθρο 44, ν. 4414/2016, Α΄149) και τη διαμόρφωση της Εθνικής Στρατηγικής για την Προσαρμογή στην Κ.Α. (άρθρα 42 και 45, 4414/2016, Α΄149)
• Εθνικό Κλιματικό Νόμο Ν. 4936/2022 (ΦΕΚ 105/Α` 27.5.2022) - Μετάβαση στην κλιματική ουδετερότητα και προσαρμογή στην κλιματική αλλαγή, επείγουσες διατάξεις για την αντιμετώπιση της ενεργειακής κρίσης και την προστασία του περιβάλλοντος.