Ατμοσφαιρική ρύπανση
Ατμοσφαιρική ρύπανση καλείται η παρουσία στην ατμόσφαιρα ουσιών (αιωρούμενα σωματίδια, σταγονίδια, αέρια), τέτοιας χημικής σύστασης και σε τέτοια συγκέντρωση ή/και διάρκεια που η έκθεση σε αυτές μπορεί να προκαλέσει αρνητικές επιπτώσεις στην υγεία, στους ζωντανούς οργανισμούς και στα οικοσυστήματα και γενικά να καταστήσει το περιβάλλον ακατάλληλο για τις επιθυμητές χρήσεις του. Κάτω από ορισμένες συνθήκες, η ατμοσφαιρική ρύπανση μπορεί να φτάσει σε τόσο υψηλά επίπεδα που μπορεί να δημιουργήσει ανεπιθύμητες συνθήκες διαβίωσης. Η σύνθεση της ατμοσφαιρικής ρύπανσης ποικίλει ανάλογα με τις πηγές της. Συνήθεις ατμοσφαιρικοί ρύποι είναι τα αιωρούμενα σωματίδια, το διοξείδιο το αζώτου (ΝΟ2), το όζον (Ο3), το μονοξείδιο του άνθρακα (CO) και το διοξείδιο του θείου (SO2).Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας (ΠΟΥ), η συσχέτιση των υψηλών επιπέδων ατμοσφαιρικής ρύπανσης με σοβαρές επιπτώσεις στη δημόσια υγεία είναι πλέον τεκμηριωμένη, με τα υψηλά επίπεδα της ατμοσφαιρικής ρύπανσης να συνδέονται ισχυρά με αυξημένη θνησιμότητα και νοσηρότητα, και - μεταξύ άλλων - αυξημένη επίπτωση πνευμονολογικών και καρδιαγγειακών νοσημάτων, όπως άσθμα, εγκεφαλικά επεισόδια, καρδιοπάθειες, καρκίνος του πνεύμονα και χρόνια αποφρακτική πνευμονοπάθεια. Η έκθεση σε κακής ποιότητας αέρα αυξάνει επίσης τον κίνδυνο για επιβλαβείς επιπτώσεις στο έμβρυο, αποβολές και νευρολογικές διαταραχές, όπως μείωση των γνωστικών ικανοτήτων ή άνοια. Οι επιδράσεις της ατμοσφαιρικής ρύπανσης στην υγεία ταξινομούνται συνήθως σε οξείες ή βραχυχρόνιες, δηλαδή αυτές που συμβαίνουν μετά από μια σημαντική ξαφνική/απότομη άνοδο της ατμοσφαιρικής ρύπανσης και σε μακροχρόνιες, δηλαδή αυτές που εκδηλώνονται μετά από έκθεση σε ρύπους, ακόμα και σε σχετικά χαμηλές συγκεντρώσεις, για πολλά έτη.Η ατμοσφαιρική ρύπανση είναι ο σημαντικότερος περιβαλλοντικός κίνδυνος για την υγεία τόσο στην Ευρώπη όσο και παγκοσμίως
Η ατμοσφαιρική ρύπανση είναι ο σημαντικότερος περιβαλλοντικός κίνδυνος για την υγεία τόσο στην Ευρώπη όσο και παγκοσμίως
Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας (ΠΟΥ), η ατμοσφαιρική ρύπανση είναι ο σημαντικότερος περιβαλλοντικός κίνδυνος για την υγεία και η δεύτερη κύρια αιτία μη μεταδοτικών νοσημάτων παγκοσμίως μετά το κάπνισμα. Το 2019, συγκεκριμένα, η ατμοσφαιρική ρύπανση οδήγησε σε 4.700.000 θανάτους παγκοσμίως, 85% από τους οποίους σχετίζονταν με μη μεταδοτικά νοσήματα (ισχαιμική καρδιοπάθεια, εγκεφαλικό επεισόδιο, καρκίνο του πνεύμονα, άσθμα, χρόνια αποφρακτική πνευμονοπάθεια και διαβήτη). Στις χώρες μέλη του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Περιβάλλοντος (ΕΕ-27 συν Λιχτενστάιν, Νορβηγία, Ελβετία, Ισλανδία, Τουρκία) και στις χώρες που συνεργάζονται με αυτόν, το 2021, αποδόθηκαν στην ατμοσφαιρική ρύπανση περίπου 390.000 πρόωροι θάνατοι από έκθεση σε συγκεντρώσεις ατμοσφαιρικών ρύπων μεγαλύτερων από αυτών των οδηγιών του ΠΟΥ. Υπολογίζεται ότι το εξωτερικό κόστος που συνεπάγεται σε ό,τι αφορά στις επιπτώσεις στην υγεία εκτιμάται σε εκατοντάδες δισεκατομμύρια ευρώ. Τα αιωρούμενα σωματίδια, το διοξείδιο του αζώτου και το τροποσφαιρικό όζον είναι οι ατμοσφαιρικοί ρύποι που ευθύνονται για τους περισσότερους από τους εν λόγω πρόωρους θανάτους. Οι άνθρωποι που ζουν σε αστικές περιοχές είναι ιδιαίτερα εκτεθειμένοι και επιβαρυμένοι από την ατμοσφαιρική ρύπανση. Επίσης, σύμφωνα με την πιο πρόσφατη έκθεση του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Περιβάλλοντος για την ποιότητα του αέρα στην ΕΕ (Europe’s air quality status 2024), 96% του αστικού πληθυσμού της ΕΕ εκτίθεται σε μη ασφαλείς συγκεντρώσεις λεπτών αιωρούμενων σωματιδίων (PM2.5, αιωρούμενα σωματίδια με αεροδυναμική διάμετρο ίση ή μικρότερη από 2.5 μm).
Πολιτική – Νομοθεσία
Ο ΠΟΥ αναγνωρίζοντας τις σημαντικές επιπτώσεις της ατμοσφαιρικής ρύπανσης στην υγεία των πολιτών εκδίδει από το 1987 κατευθυντήριες οδηγίες για τους τρόπους με τους οποίους οι κυβερνήσεις και η κοινωνία των πολιτών μπορούν να μειώσουν τις επιπτώσεις της ατμοσφαιρικής ρύπανσης στην υγεία. Οι πιο πρόσφατες κατευθυντήριες οδηγίες εκδόθηκαν το 2021 και έχουν τίτλο WHO global air quality guidelines: particulate matter (PM2.5 and PM10), ozone, nitrogen dioxide, sulfur dioxide and carbon monoxide. Όσον αφορά στην ΕΕ, η ισχύουσα νομοθεσία για τον έλεγχο και την παρακολούθηση της ατμοσφαιρικής ρύπανσης με σκοπό την προστασία της δημόσιας υγείας και των οικοσυστημάτων είναι:
- Οδηγία 2008/50/ΕΚ για την ποιότητα του ατμοσφαιρικού αέρα και καθαρότερο αέρα για την Ευρώπη (ΚΥΑ ΗΠ 14122/549/Ε103, ΦΕΚ 488Β/30.3.11).
- Οδηγία 2004/107/ΕΚ σχετικά με το αρσενικό, το κάδμιο, τον υδράργυρο, το νικέλιο και τους πολυκυκλικούς υδρογονάνθρακες στον ατμοσφαιρικό αέρα (ΚΥΑ ΗΠ 22306/1075/Ε103, ΦΕΚ 920Β/8.6.07).
- Οδηγία 2015/1480/ΕΚ για την τροποποίηση ορισμένων παραρτημάτων των οδηγιών του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου 2004/107/ΕΚ και 2008/50/ΕΚ, οι οποίες ορίζουν τους κανόνες σχετικά με τις μεθόδους αναφοράς, την επικύρωση των δεδομένων και την τοποθεσία των σημείων δειγματοληψίας για την εκτίμηση της ποιότητας του ατμοσφαιρικού αέρα (ΚΥΑ 174505/607, ΦΕΚ 1311Β/13.4.17).
- Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, σε συνέχεια και του ψηφίσματος του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου της 25ης Μαρτίου 2021 σχετικά με την εφαρμογή των οδηγιών για την ποιότητα του ατμοσφαιρικού αέρα: οδηγία 2004/107/EΚ και οδηγία 2008/50/EΚ (2020/2091(INI)), αποφάσισε τον Οκτώβριο 2022 να προχωρήσει στην αναθεώρηση των παραπάνω οδηγιών για την ποιότητα του αέρα μέσα στο πλαίσιο της Πράσινης Συμφωνίας και σύμφωνα με τις πιο πρόσφατες κατευθυντήριες γραμμές του ΠΟΥ (2021). Η αναθεώρηση βρίσκεται σε εξέλιξη.