ΚΕΕΛΠΝΟ

Η πολιομυελίτιδα αποτέλεσε στο παρελθόν μάστιγα του παιδικού πληθυσμού και οι μεγάλες επιδημίες πολιομυελίτιδας σε Ευρώπη και ΗΠΑ στις αρχές του 20^ου αιώνα οδήγησαν σε μόνιμη παράλυση χιλιάδων παιδιών. Η επιδημιολογία της πολιομυελίτιδας άλλαξε ριζικά μετά την εισαγωγή του εμβολίου με αδρανοποιημένο ιό (εμβόλιο Salk) το 1955 και του εμβολίου με τον εξασθενημένο ιό (εμβόλιο Sabin) το 1962. Μετά την μεγάλη επιτυχία της εκρίζωσης της ευλογιάς το 1978, ο Π.Ο.Υ το 1988, υιοθέτησε το στόχο της εκρίζωσης της πολιομυελίτιδας από τον πλανήτη^3,4 και εκπόνησε συστηματικά προγράμματα για την επίτευξη του στόχου αυτού.

Ο στόχος της εκρίζωσης της πολιομυελίτιδας

Η πολιομυελίτιδα είναι μία από τις ελάχιστες νόσους που μπορεί να εκριζωθεί. Ο στόχος της εκρίζωσης της πολιομυελίτιδας είναι εφικτός γιατί:

• οι ιοί της πολιομυελίτιδας προσβάλλουν μόνο τον άνθρωπο και δεν υπάρχουν ζώα – ενδιάμεσοι ξενιστές,
• υπάρχει αποτελεσματικό και φθηνό εμβόλιο,
• η ανοσία έναντι της πολιομυελίτιδας διαρκεί εφ΄ όρου ζωής,
• o ιός μπορεί να επιβιώσει στο περιβάλλον μόνο για πολύ μικρό χρονικό διάστημα.⁵

Για την επίτευξη του στόχου αυτού παγκοσμίως απαραίτητες προϋποθέσεις είναι:

Α. Ο Εμβολιασμός

• η ευρεία εφαρμογή εμβολιασμού,
• η θεσμοθέτηση εθνικής ημέρας εμβολιασμού σε ενδημικές χώρες με ανεπαρκή συστήματα υγείας και χαμηλή εμβολιαστική κάλυψη,
• ο σχεδιασμός επιχειρήσεων «σκούπα» για τον εμβολιασμό απομονωμένων και δύσκολα προσεγγίσιμων πληθυσμιακών ομάδων

Β. Η Επιδημιολογική  Επιτήρηση

• η κλινικοεργαστηριακή επιτήρηση των συνδρόμων οξείας χαλαρής παράλυσης (ΟΧΠ).⁶

«Περιοχές ελεύθερες από πολιομυελίτιδα»

Αποτέλεσμα του συστηματικού εμβολιασμού και της στενής επιδημιολογικής επιτήρησης της πολιομυελίτιδας ήταν να ανακηρυχθούν από τον Π.Ο.Υ. ως «περιοχές ελεύθερες από πολιομυελίτιδα» (polio free regions) η Περιοχή της Αμερικής του Π.Ο.Υ. το 1994⁷, η Περιοχή του Δυτικού Ειρηνικού του Π.Ο.Υ. το 2000 και η Ευρωπαϊκή Περιοχή του Π.Ο.Υ. τον Ιούνιο του 2002.⁸  Η Ινδία πιστοποιήθηκε ως χώρα ελεύθερη πολιομυελίτιδας το 2014 καθώς δεν είχε καταγραφεί ούτε ένα κρούσμα άγριου ιού πολιομυελίτιδας για τρία συναπτά έτη. Το γεγονός αυτό επέτρεψε την ανακήρυξη της Περιοχής της Νοτιοανατολικής Ασίας του Π.Ο.Υ. ως «περιοχή ελεύθερη από πολιομυελίτιδα» το 2014⁹. Η Νιγηρία κηρύχθηκε επίσημα απαλλαγμένη από τον άγριο ιό πολιομυελίτιδας το 2020. Αποτέλεσε την τελευταία ενδημική χώρα στην Αφρική¹⁰, καθιστώντας το 2020 την Αφρικανική Περιοχή του Π.Ο.Υ. επίσης πιστοποιημένη «περιοχή ελεύθερη από πολιομυελίτιδα», μετά από τέσσερα χρόνια χωρίς κρούσμα πολιομυελίτιδας¹¹. Με αυτό το ιστορικό ορόσημο, πέντε από τις έξι περιοχές του Π.Ο.Υ., εκτός της περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου του Π.Ο.Υ.,- που αντιπροσωπεύουν πάνω από το 90% του παγκόσμιου πληθυσμού – είναι πλέον απαλλαγμένες από τον άγριο ιό της πολιομυελίτιδας, πλησιάζοντας την επίτευξη του στόχου της παγκόσμιας εκρίζωσης της νόσου.

Από τα 3 στελέχη του άγριου ιού πολιομυελίτιδας, ο άγριος ιός πολιομυελίτιδας τύπου 2 εκριζώθηκε παγκοσμίως το 2015 και ο άγριος ιός πολιομυελίτιδας τύπου 3  το 2019. Από το 2022, ο άγριος τύπος 1 του ιού της  πολιομυελίτιδας παραμένει ενδημικός μόνο σε δύο χώρες: το Πακιστάν και το Αφγανιστάν^11,12. Τα κρούσματα άγριου ιού πολιομυελίτιδας έχουν μειωθεί σε ποσοστό πάνω από 99% από το 1988. Το 2024 καταγράφηκαν παγκόσμια 99 κρούσματα άγριου ιού πολιομυελίτιδας (74 στο Πακιστάν και 25 στο Αφγανιστάν)¹³.

Βέβαια, παρόλο που η μετάδοση του άγριου τύπου του ιού έχει σταματήσει στην πλειονότητα των κρατών, τόσο στην Ευρωπαϊκή ήπειρο γενικά, όσο και ειδικότερα στη χώρα μας, είναι υπαρκτός ο κίνδυνος εισαγωγής του άγριου τύπου του ιού της πολιομυελίτιδας, καθώς και ο κίνδυνος κυκλοφορίας του ιού που περιέχεται στο πόσιμο εμβόλιο OPV¹⁵. Εντός του 2010 στο Τατζικιστάν (χώρα υπό την εποπτεία του Περιφερειακού Γραφείου Ευρώπης του Π.Ο.Υ. – WHO Regional Office for Europe) παρουσιάσθηκε επιδημία από άγριο ιό πολιομυελίτιδας τύπου 1, κυρίως σε παιδιά κάτω των 15 ετών.  Αυτή είναι η πρώτη επιδημία πολιομυελίτιδας από εισαγόμενο ιό στην Ευρωπαϊκή Περιοχή του Π.Ο.Υ. μετά το έτος 2002.

Εντός του 2024 δηλώθηκαν 425 κρούσματα παράλυσης από ιό προερχόμενο από εμβόλιο τύπου 2 (cVDPV2) κυρίως από χώρες στη νότια Σαχάρα, καθώς και στην Υεμένη και την Παλαιστίνη, 11 κρούσματα από ιό προερχόμενο από εμβόλιο τύπου 1 (cVDPV1) εκ των οποίων, 10 κρούσματα στη Λαϊκή Δημοκρατία του Κονγκό και 1 στη Μοζαμβίκη και 4 κρούσματα από ιό προερχόμενο από εμβόλιο τύπου 3 (cVDPV3) στη Γουινέα¹⁶.

Ταυτόχρονα, στο διάστημα Σεπτεμβρίου-Δεκεμβρίου 2024, τέσσερις χώρες στην Ευρωπαϊκή Ένωση/Ευρωπαϊκό Οικονομικό Χώρο-ΕΕ/ΕΟΧ (Φινλανδία, Γερμανία, Πολωνία και Ισπανία) και το Ηνωμένο Βασίλειο (ΗΒ) ανέφεραν ανιχνεύσεις κυκλοφορόντος ιού πολιομυελίτιδας τύπου 2 (cVDPV2) προερχόμενο από εμβόλιο, σε περιβαλλοντολογικά δείγματα αστικών λυμάτων.

Αυτή είναι η πρώτη φορά που ανιχνεύεται ιός προερχόμενος από εμβόλιο (cVDPV2) σε αστικά λύματα σε χώρες της ΕΕ/ΕΟΧ. Μέχρι σήμερα, δεν έχουν αναφερθεί κρούσματα πολιομυελίτιδας σε ανθρώπους που να σχετίζονται με αυτές τις ανιχνεύσεις cVDPV2 στην ΕΕ/ΕΟΧ ή στο Ηνωμένο Βασίλειο¹⁵. Ο ανιχνεύσιμος ιός συνδέεται γενετικά με ένα στέλεχος που εμφανίστηκε στη Νιγηρία το 2020. Αυτό το στέλεχος φάνηκε πως κυκλοφορεί με ευρύτερη διάδοση στη Βόρεια και Δυτική Αφρική έως και το 2024¹⁷.

Επιδημιολογική Επιτήρηση Οξείας Χαλαρής Παράλυσης

Η επιτήρηση της οξείας χαλαρής παράλυσης (ΟΧΠ) σε όλα τα άτομα κάτω των 15 ετών ή σε άτομα οποιασδήποτε ηλικίας όταν υπάρχει υποψία πολιομυελίτιδας αποτελεί βασικό στοιχείο του προγράμματος εκρίζωσης της πολιομυελίτιδας και βρίσκεται υπό την αιγίδα του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας.

Σκοπός της επιδημιολογικής επιτήρησης της οξείας χαλαρής παράλυσης (ΟΧΠ)

Σε περιοχές ελεύθερες πολιομυελίτιδας σκοπός της επιδημιολογικής επιτήρησης της ΟΧΠ είναι:

• Η έγκαιρη ανίχνευση πιθανής επανακυκλοφορίας του άγριου ιού της πολιομυελίτιδας
• Η ακριβής εκτίμηση του φορτίου νοσηρότητας που προκαλείται από τους ιούς που περιέχονται στα εμβόλια (vaccine derived poliovirus)
• Η συμμετοχή στο παγκόσμιο σύστημα αξιολόγησης της πορείας εκρίζωσης του ιού της πολιομυελίτιδας από όλο τον κόσμο, το οποίο συντονίζει ο Π.Ο.Υ. («polio-freeworld»)

Η επιτήρηση και διερεύνηση όλων ανεξαιρέτως των περιπτώσεων ΟΧΠ είναι αναγκαία για ένα νόσημα εξαιρετικά σπάνιο στις μη ενδημικές χώρες, όπως είναι σήμερα η πολιομυελίτιδα. Με την επιτήρηση της ΟΧΠ αυξάνεται η ευαισθησία του συστήματος, ώστε να ανιχνευθούν έγκαιρα σπάνια κρούσματα, να ανιχνευθεί η είσοδος ιού άγριου τύπου από ενδημικές χώρες ή και να προσδιοριστούν κρούσματα σχετιζόμενα με το πόσιμο εμβόλιο OPV.

Η επιδημιολογική επιτήρηση της ΟΧΠ – πολιομυελίτιδας στην Ελλάδα

Στην Ελλάδα η δήλωση της πολιομυελίτιδας είναι υποχρεωτική από το 1950 (ΒΔ 03-11-1950 ΦΕΚ262/1950). Η επιτήρηση της οξείας χαλαρής παράλυσης (ΟΧΠ) είναι υποχρεωτική στη χώρα μας από το Σεπτέμβριο του 1996. Σύμφωνα με τις συστάσεις του Π.Ο.Υ. το 1997, δημιουργήθηκε στη χώρα μας κλινικο-εργαστηριακό δίκτυο επιδημιολογικής επιτήρησης της πολιομυελίτιδας – ΟΧΠ, το οποίο τέθηκε σε λειτουργία τον Μάρτιο του 1998 (Παράρτημα). Η χώρα μας χαρακτηρίζεται ως χώρα «χαμηλού κινδύνου» για την εισαγωγή του ιού πολιομυελίτιδας ως αποτέλεσμα της ενεργητικής επιδημιολογικής επιτήρησης, της υψηλής εμβολιαστικής κάλυψης και των υψηλών επιπέδων ανοσίας του πληθυσμού.
Η επιδημιολογική επιτήρηση των περιστατικών οξείας χαλαρής παράλυσης καθίσταται ακόμη πιο επιτακτική στην Ελλάδα, λόγω ορισμένων ιδιαιτεροτήτων όπως: α) η ύπαρξη ομάδων πληθυσμού με χαμηλή εμβολιαστική κάλυψη (όπως οι Ρομά), β) η είσοδος στη χώρα μεταναστών και προσφύγων από ενδημικές περιοχές και γ) η γειτνίαση με χώρες έως πρότινος ενδημικές ή με χώρες όπου κατέρρευσαν τα συστήματα υγείας.  

Τα τελευταία κρούσματα πολιομυελίτιδας στην Ελλάδα

Στην Ελλάδα από το 1970 εμφανίστηκαν μόνο σποραδικά και μεμονωμένα κρούσματα πολιομυελίτιδας που αφορούσαν σε ανεμβολίαστα παιδιά. ¹⁷ Το 1996 σημειώθηκε συρροή κρουσμάτων πολιομυελίτιδας σε 5 ανεμβολίαστα παιδιά Ρομά. Η συρροή αυτή συνέβη στο πλαίσιο επιδημίας πολιομυελίτιδας σε γειτονικές χώρες (Αλβανία και Γιουγκοσλαβία). ^19,20
Από το 1997 δεν έχει εμφανιστεί κρούσμα πολιομυελίτιδας οφειλόμενο σε άγριο ιό στη χώρα μας. Η εκρίζωση αυτή οφείλεται στην υψηλή εμβολιαστική κάλυψη και τα υψηλά επίπεδα ανοσίας του πληθυσμού. Ωστόσο στη χώρα μας υπολείπεται η εφαρμογή προγραμμάτων εμβολιασμού ειδικών πληθυσμιακών ομάδων, όπως Ρομά, νομάδες, πρόσφυγες και μετανάστες. Στη χώρα μας από το 1998 μέχρι το 2002 έχουν εμφανισθεί 4 συνολικά κρούσματα που σχετίζονταν με ιό εμβολίου πολιομυελίτιδας (εκ των οποίων ένα κρούσμα σε γυναίκα που το παιδί της είχε εμβολιαστεί με εμβόλιο Sabin πριν τη νόσησή της).

Φορείς που εμπλέκονται στην επιδημιολογική επιτήρηση της ΟΧΠ

Οι φορείς που εμπλέκονται στην επιτήρηση της οξείας χαλαρής παράλυσης στην Ελλάδα είναι:

• Το Δίκτυο ιατρών για την επιτήρηση της οξείας χαλαρής παράλυσης:

Το σύστημα επιτήρησης της οξείας χαλαρής παράλυσης που εφαρμόζεται στην Ελλάδα βασίζεται σε ένα δίκτυο ιατρών από τα νοσοκομεία της χώρας, στα οποία συνήθως παραπέμπονται όλα τα περιστατικά οξείας χαλαρής παράλυσης σε παιδιά <15 ετών. Στο δίκτυο περιλαμβάνονται τα κεντρικά παιδιατρικά νοσοκομεία, όλες οι παιδιατρικές κλινικές των νοσοκομείων των μεγάλων πόλεων της χώρας και οι ΜΕΘ Παίδων, δηλαδή όλες οι κλινικές που μπορούν να νοσηλεύσουν περιστατικά οξείας χαλαρής παράλυσης σε παιδιά <15 ετών. Στο σύστημα συμμετέχουν ενεργά 52 ιατροί από 24 Νοσοκομεία της χώρας.

• Ιατροί (κυρίως νευρολόγοι) που δε συμμετέχουν στο Δίκτυο, αλλά μπορεί να εξετάσουν ή/και να νοσηλεύσουν άτομο οποιασδήποτε ηλικίας με υποψία πολιομυελίτιδας.
• Το διαπιστευμένο από τον Π.Ο.Υ. Εθνικό Εργαστήριο Αναφοράς Εντεροϊών/Πολιοϊών(Ελληνικό Ινστιτούτο Pasteur).
• Η Διεύθυνση Επιδημιολογικής Επιτήρησης και Πρόληψης Μεταδοτικών Νοσημάτων (Τμήμα Νοσημάτων που Προλαμβάνονται με Εμβολιασμό) του Εθνικού Οργανισμού Δημόσιας Υγείας (ΕΟΔΥ).
• Η Εθνική Επιτροπή Αξιολόγησης του Προγράμματος Εκρίζωσης της Πολιομυελίτιδας στην Ελλάδα (Υπουργείο Υγείας και Κοινωνικής Αλληλεγγύης), έργο της οποίας είναι η μελέτη των αποδεικτικών στοιχείων όλων των δραστηριοτήτων για την εκρίζωση της πολιομυελίτιδας από τη χώρα μας (τελική αξιολόγηση της επιτήρησης της ΟΧΠ, των προγραμμάτων εμβολιασμού ομάδων υψηλού κινδύνου, της διατήρησης υψηλής εμβολιαστικής κάλυψης του πληθυσμού) και η υποβολή τους προς την αντίστοιχη Ευρωπαϊκή Επιτροπή, προκειμένου να πιστοποιήσει τη διατήρηση της Ελλάδας ως «χώρας ελεύθερης από πολιομυελίτιδα».
• Η Επιτροπή Ειδικών «Committee of experts» για την Παρακολούθηση του Προγράμματος Εκρίζωσης της Πολιομυελίτιδας (Υπουργείο Υγείας και Κοινωνικής Αλληλεγγύης), η οποία ελέγχει την ποιότητα της επιδημιολογικής παρακολούθησης της ΟΧΠ και της λειτουργίας του Εθνικού Εργαστηρίου Αναφοράς, κάνει την τελική κατάταξη των περιστατικών ΟΧΠ, ελέγχει την πρόοδο των ενεργειών για την εκρίζωση της πολιομυελίτιδας και προσφέρει τεχνική βοήθεια για τις όποιες πολιτικές εκρίζωσης.

Δίκτυο επιτήρησης οξείας χαλαρής παράλυσης – Ροή πληροφοριών – Οδηγίες

Ο ρόλος των ιατρών – συνεργατών και μη του Δικτύου – είναι η άμεση επιδημιολογική και εργαστηριακή διερεύνηση και δήλωση κάθε κρούσματος ΟΧΠ που εμφανίζεται σε παιδί κάτω των 15 ετών ή σε άτομο οποιασδήποτε ηλικίας όταν υπάρχει υποψία πολιομυελίτιδας.
Η ροή των πληροφοριών στην επιτήρηση της οξείας χαλαρής παράλυσης είναι η εξής:
Τα κρούσματα οξείας χαλαρής παράλυσης ηλικίας κάτω των 15 ετών ή τα ύποπτα για πολιομυελίτιδα κρούσματα οποιασδήποτε ηλικίας θα πρέπει να δηλώνονται άμεσα από τους παιδιάτρους, παιδονευρολόγους, εντατικολόγους και νευρολόγους στη Διεύθυνση Επιδημιολογικής Επιτήρησης και Πρόληψης Μεταδοτικών Νοσημάτων, -Τμήμα Νοσημάτων που Προλαμβάνονται με Εμβολιασμό- του Εθνικού Οργανισμού Δημόσιας Υγείας (ΕΟΔΥ), το οποίο με τη σειρά του ενημερώνει άμεσα το Ευρωπαϊκό τμήμα του Π.Ο.Υ., μέσω του διαδικτύου.
Κάθε εβδομάδα, ένας υπάλληλος του Τμήματος Νοσημάτων που Προλαμβάνονται με Εμβολιασμό του ΕΟΔΥ επικοινωνεί με όλους τους ιατρούς του Δικτύου και καταγράφει τα νέα περιστατικά ή επιβεβαιώνει την απουσία κρουσμάτων (σε αυτή την περίπτωση, γίνεται «μηδενική δήλωση» στον Π.Ο.Υ.). Η πρακτική αυτή είναι απαραίτητη δεδομένου ότι πρόκειται για σύστημα ενισχυμένης επιτήρησης και ο Π.Ο.Υ. απαιτεί ανά εβδομάδα είτε τη δήλωση νέων περιστατικών είτε «μηδενική δήλωση».

Σε κάθε περιστατικό ΟΧΠ / ύποπτο κρούσμα πολιομυελίτιδας ο θεράπων ιατρός ή ο ιατρός του Δικτύου θα πρέπει:

1. Να συμπληρώσει το «Επιδημιολογικό Δελτίο Δήλωσης Περιστατικού Οξείας Χαλαρής Παράλυσης (ΟΧΠ)» – Μέρος 1^ο: Άμεση διερεύνηση περιστατικού (επισυνάπτεται στο Δελτίο Δήλωσης).

Το Επιδημιολογικό Δελτίο Δήλωσης Περιστατικού Οξείας Χαλαρής Παράλυσης αποστέλλεται ηλεκτρονικά στη Διεύθυνση Επιδημιολογικής Επιτήρησης και Πρόληψης Μεταδοτικών Νοσημάτων epid@eody.gov.gr, τηλέφωνο 2105212372. Τα στοιχεία που συλλέγονται για κάθε κρούσμα ΟΧΠ στο 1^ο Μέρος του Δελτίο είναι:

• Στοιχεία ασθενούς: όνομα, φύλο, εθνικότητα, ημερομηνία γέννησης/ηλικία, τόπος/διεύθυνση κατοικίας, τηλέφωνο
• Δήλωση του περιστατικού: ημερομηνία δήλωσης στον ΕΟΔΥ, ημερομηνία εισαγωγής στο νοσοκομείο, κλινική διάγνωση, όνομα θεράποντος ιατρού
• Ιστορικό και συμπτώματα ασθενούς: ημερομηνία έναρξης παράλυσης, ιστορικό παράλυσης ή άλλης νευρολογικής πάθησης, τύπος της παράλυσης (συμμετρική ή ασύμμετρη), εντόπιση της παράλυσης, πυρετός κατά την έναρξη της παράλυσης, συνύπαρξη άσηπτης μηνιγγίτιδας, συμμετρία παράλυσης
• Παράγοντες κινδύνου: ειδική πληθυσμιακή ομάδα (μετανάστης, πρόσφυγας, μετακινούμενος πληθυσμός, Ρομά), πρόσφατο ταξίδι (ημερομηνίες αναχώρησης, επιστροφής, προορισμός), αριθμός δόσεων εμβολίου και ημερομηνίες εμβολιασμού
• Ιστορικό εμβολιασμών: Αριθμός δόσεων, τύπος εμβολίων, ημερομηνία τελευταίας δόσης
• Συλλογή δειγμάτων κοπράνων: ημερομηνίες συλλογής δειγμάτων κοπράνων

2. Να συλλέξει και αποστείλει δύο (2) κατάλληλα δείγματα κοπράνων στο Εθνικό Εργαστήριο Αναφοράς Εντεροϊών/Πολιοϊών – Ελληνικό Ινστιτούτο Παστέρ, το μόνο εργαστήριο στην Ελλάδα που είναι εξουσιοδοτημένο και διαπιστευμένο από τον Π.Ο.Υ. για τον εργαστηριακό αποκλεισμό της πολιομυελίτιδας. Μαζί με τα δείγματα αποστέλλει στο Εθνικό Εργαστήριο Αναφοράς Εντεροϊών/Πολιοϊών το «Παραπεμπτικό για εξέταση δειγμάτων κοπράνων από περιστατικό οξείας χαλαρής παράλυσης»(επισυνάπτεται στο Δελτίο Δήλωσης).
   Τα δείγματα κοπράνων πρέπει να λαμβάνονται μέσα σε διάστημα 14 ημερών από την έναρξη της παράλυσης και με διαφορά τουλάχιστον ενός 24ώρου το ένα από το άλλο.

Το Εθνικό Εργαστήριο Αναφοράς Εντεροϊών/Πολιοϊών ενημερώνει και αυτό τον Π.Ο.Υ. μέσω του διαδικτύου για τα αποτελέσματα της εργαστηριακής διερεύνησης του κρούσματος.

3. Να επανεξετάσει κλινικά τον ασθενή 60 – 90 ημέρες μετά την έναρξη της παράλυσης και να συμπληρώσει το 2^ο Μέρος του Επιδημιολογικού Δελτίου Δήλωσης περιστατικού ΟΧΠ: Επανεξέταση μετά 60 ημέρες (επισυνάπτεται στο Δελτίο Δήλωσης).

Το 2^ο Μέρος του Δελτίου αποστέλλεται, επίσης, ηλεκτρονικά στη Διεύθυνση Επιδημιολογικής Επιτήρησης και Πρόληψης Μεταδοτικών Νοσημάτων epid@eody.gov.gr, τηλέφωνο 2105212372. Τα στοιχεία που συλλέγονται για κάθε κρούσμα ΟΧΠ στο 2^ο Μέρος του Δελτίου είναι:

• Ημερομηνία επανεξέτασης (ή αιτιολογία μη επανεξέτασης)
• Ευρήματα επανεξέτασης
• Τελική έκβαση
•  Τελική διάγνωση

Κάθε έτος, η Εθνική Επιτροπή Αξιολόγησης του Προγράμματος Εκρίζωσης της Πολιομυελίτιδας στην Ελλάδα αξιολογεί τις δράσεις για την εκρίζωση της πολιομυελίτιδας από τη χώρα μας (μεταξύ αυτών και την επιδημιολογική και εργαστηριακή επιτήρηση των περιστατικών ΟΧΠ και υποβάλει έκθεση με τη σχετική αξιολόγηση προς την αντίστοιχη Ευρωπαϊκή Επιτροπή του Π.Ο.Υ..

Βασικοί δείκτες αξιολόγησης του Π.Ο.Υ. – Αδυναμίες του συστήματος

Ο Π.Ο.Υ. παρακολουθεί την αποτελεσματικότητα της επιτήρησης της ΟΧΠ σε κάθε χώρα, μέσω συγκεκριμένων δεικτών²¹. Οι βασικοί δείκτες αξιολόγησης περιλαμβάνουν:

1. Τη συνολική ετήσια επίπτωση των περιστατικών ΟΧΠ, στο σύνολο της χώρας και ανά γεωγραφική περιφέρεια. Η αναμενόμενη επίπτωση περιπτώσεων ΟΧΠ είναι ≥1 περιστατικό ανά 100.00 παιδικού πληθυσμού (ηλικίας <15 ετών) το έτος, τόσο στο σύνολο της κάθε χώρας, όσο και ανά γεωγραφική περιφέρεια. Με βάση τον παιδικό πληθυσμό της Ελλάδας, η επίπτωση αυτή αντιστοιχεί σε ≥16 περιπτώσεις ΟΧΠ το έτος συνολικά.

Αδυναμία: Η αναμενόμενη αυτή επίπτωση, μέχρι στιγμής, δεν παρατηρείται σε όλες της γεωγραφικές περιφέρειες της χώρας, υποδεικνύοντας ενδεχομένως υποδήλωση των περιστατικών ΟΧΠ.

2. Το ποσοστό των περιστατικών ΟΧΠ στα οποία έχουν συλλεχθεί δύο δείγματα κοπράνων εγκαίρως (εντός 14 ημερών). Ο δείκτης αυτός κρίνεται ικανοποιητικός από τον Π.Ο.Υ. όταν έχουν συλλεχθεί εγκαίρως δύο δείγματα κοπράνων σε ποσοστό  ≥80% των περιπτώσεων ΟΧΠ.

Αδυναμία: Ο δείκτης αυτός κυμαίνεται σε χαμηλά επίπεδα ορισμένα έτη και δεν επιτυγχάνεται ο στόχος συλλογής δύο δειγμάτων κοπράνων σε ποσοστό ≥80% του συνόλου των δηλωθέντων περιστατικών ΟΧΠ ανά έτος δήλωσης). Αυτό συμβαίνει είτε επειδή συλλέχθηκε ένα ή κανένα δείγμα κοπράνων ανά περίπτωση ΟΧΠ, είτε επειδή τα δείγματα κοπράνων δεν συλλέχθηκαν έγκαιρα, είτε επειδή απεστάλησαν σε άλλο εργαστήριο και όχι στο Εθνικό Εργαστήριο Αναφοράς Εντεροϊών.

3. Το ποσοστό των περιστατικών ΟΧΠ στα οποία έχει γίνει επανεξέταση εντός 60 – 90 ημερών από την έναρξη της παράλυσης. Ο δείκτης αυτός κρίνεται ικανοποιητικός από τον Π.Ο.Υ. όταν έχει γίνει επανεξέταση εντός 60 – 90 ημερών σε ποσοστό ≥80% των περιστατικών ΟΧΠ.

Αδυναμία: Ο δείκτης αυτός δεν κατάφερε σε ορισμένα έτη να φτάσει το στόχο του ≥80%. Συχνά οι συνεργάτες του Δικτύου αμελούν να συμπληρώσουν το 2^ο Μέρος του Επιδημιολογικού Δελτίου ή δεν πραγματοποιούν την επανεξέταση εντός του χρονικού διαστήματος που έχει ορισθεί από τον Π.Ο.Υ. (εντός 60 – 90 ημερών μετά την έναρξη της παράλυσης).

Στα πλαίσια της προσπάθειας για τη μεγαλύτερη δυνατή αποτελεσματικότητα της επιτήρησης της ΟΧΠ, γνωρίζοντας τις ανωτέρω αδυναμίες του συστήματος, θα θέλαμε να επισημάνουμε προκαταβολικά τα εξής:

• Είναι αναγκαία η δήλωση και διερεύνηση κάθε περιστατικού ΟΧΠ. Θα πρέπει να δηλώνεται κάθε περίπτωση με κλινικό σύνδρομο ΟΧΠ και όχι μόνο οι διαγνωστικά αβέβαιες περιπτώσεις (Βλέπε Ορισμός Κρούσματος).
• Είναι απολύτως απαραίτητη η έγκαιρη συλλογή και αποστολή δύο δειγμάτων κοπράνων στο Εθνικό Εργαστήριο Αναφοράς Εντεροϊών/Πολιοϊών (Ελληνικό Ινστιτούτο Παστέρ) από κάθε κρούσμα ΟΧΠ (ανεξαρτήτως πιθανής διάγνωσης). Το Εθνικό Εργαστήριο Αναφοράς Εντεροϊών/Πολιοϊών είναι το μόνο εργαστήριο, πιστοποιημένο από τον Π.Ο.Υ. για τον έλεγχο Εντεροϊών και μόνο τα δικά του αποτελέσματα αποδέχεται ως έγκυρα ο Π.Ο.Υ.
• Είναι αναγκαία η επανεξέταση όλων των περιστατικών ΟΧΠ μετά από 60 – 90 ημέρες από την έναρξη της πάρεσης και την αποστολή του σχετικού δελτίου στον ΕΟΔΥ.
• Επιπρόσθετα, είναι επιτακτική η ανάγκη διερεύνησης του ιστορικού εμβολιασμού σε κάθε περιστατικό ΟΧΠ, μετά την εισαγωγή του στο νοσοκομείο.

Ένα περιστατικό ΟΧΠ θεωρείται «υψηλής προτεραιότητας» στο σύστημα επιτήρησης (hotcase) όταν:

• έχει ανεπαρκή εμβολιαστική κάλυψη (<3 δόσεις εμβολίου έναντι της πολιομυελίτιδας),
• έχει ταξιδέψει πρόσφατα σε ενδημική χώρα ή
• ανήκει σε ομάδα υψηλού κινδύνου (π.χ. Ρομά, μετανάστες).

Τα περιστατικά «υψηλής προτεραιότητας» πυροδοτούν άμεσα ορισμένες ενέργειες δημόσιας υγείας και θέτουν το σύστημα επιτήρησης σε εγρήγορση (π.χ. η εξέταση των δειγμάτων κοπράνων αποκτά προτεραιότητα στο Εθνικό Εργαστήριο Αναφοράς Εντεροϊών/Πολιοϊών). Ως εκ τούτου, ιδίως σε περιστατικά «υψηλής προτεραιότητας» παρακαλούμε να αποστέλλονται όσο το δυνατόν ταχύτερα δείγματα κοπράνων στο Εργαστήριο Αναφοράς Εντεροϊών και να ενημερώνεται άμεσα ο ΕΟΔΥ.

Παράρτημα

Σύνδρομα / νοσήματα που είναι δυνατόν να συνοδεύονται από ΟΧΠ:

• Πολιομυελίτιδα
• Εγκάρσια μυελίτιδα
• Μυελίτιδα
• Εγκεφαλομυελίτιδα
• Μηνιγγίτιδα (ιογενής – μικροβιακή)
• Σύνδρομο Guillain –Barre
• Οξεία ριζονευρίτιδα
• Νευρίτιδα / ριζίτιδα
• Μονονευρίτιδα άνω άκρων, κάτω άκρων
• Παροδική παράλυση του ισχίου
• Πολυνευροπάθεια αγνώστου αιτιολογίας
• Φαρμακευτική πολυνευροπάθεια
• Τοξική πολυνευροπάθεια
• Κακώσεις νεύρων
• Βλάβες νευρικών ριζών και πλεγμάτων
• Μυασθένεια Gravis
• Νόσος των Goldflam-Erb
• Αλλαντίαση
• Μυοπάθεια, άγνωστη, τοξική
• Πολυμυοσίτιδα
• Πρωτοπαθή κακοήθη νεοπλάσματα της σπονδυλικής στήλης, κόκκυγος/ιερού, νευρικών ριζών
• Οικογενής περιοδική παράλυση
• Περιοδική παράλυση
• Υποκαλιαιμική οικογενής περιοδική παράλυση
• Παράλυση προσώπου
• Τετραπληγία / Παραπληγία / Μονοπληγία